Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne girebilme adımları gündemde.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, İsveç’in NATO’ya girebilme süreci ile ilgili Avrupa Birliği’ne bir davette bulundu.
Cumhurbaşkanı Erdoğan’ın “Türkiye’nin önünü açın, biz de İsveç’in önünü açalım” tabirlerini onaylar nitelikte bir açıklama da NATO Genel Sekreteri Jens Stoltenberg’ten geldi.
Stoltenberg, “Türkiye’nin AB’ye katılma maksadını destekliyorum” notunu düştü.
Yaşanan gelişmeler sonrası Türkiye’nin AB’ye üyelik süreci merak konusu.
İşte dünden bugüne Türkiye’nin AB süreci…
Türkiye Avrupa Birliği (AB) ilgileri 31 Temmuz 1959’da başladı. O tarihte Türkiye, Avrupa Ekonomik Topluluğu’na (AET) bir paydaşlık başvurusu yaptı.
AET Bakanlar Konseyi’nin başvuruyu kabul etmesi sonrasında 12 Eylül 1963 tarihinde imzalanan Ankara Mutabakatı ile Türkiye’nin AB üyelik süreci resmen başladı.
1 Aralık 1964 yılında yürürlüğe giren Ankara Muahedesi iştirak bağlamında bir muahede olarak biliniyor.
Bu anlaşmayının devamında ise 1970 yılında Katma Protokol gerçekleşti.
Türkiye’nin sonradan topluluk üyesi olan birçok ülkeden daha evvel topluluk ile bağlantıları başlatılmış olan bu iki değerli evrak, tarihlerden sonra ve 17 Aralık 2004 tarihli Avrupa Kurulu Sonuç Bildirgesi sonrasında devam etmekte olan Türkiye AB münasebetlerinin tüzel kaynakları olarak gösteriliyor.
Türkiye’nin AB iştirak müzakereleri 3 Ekim 2005’te Lüksemburg’da yapılan Hükümetlerarası Konferans’ta alınan karara nazaran 20 Ekim 2005 tarihinde başlamıştır.
1959
31 Temmuz Türkiye AET’ye paydaşlık için başvurdu.
1963
12 Eylül Türkiye ile AET ortasında bir paydaşlık ilgisi yaratan Ankara Muahedesi imzalandı.
1964
1 Aralık Ankara Mutabakatı yürürlüğe girdi.
1970
23 Kasım Gümrük Birliği’ne ait kuralları içeren Katma Protokol imzalandı.
1971
1 Eylül Katma Protokol’ün ticari kararları süreksiz muahede ile yürürlüğe konuldu.
AET, Türkiye’den ithal ettiği sanayi eserlerine uyguladığı gümrük vergilerini ve ölçü kısıtlamalarını dokuma haricinde kaldırdı.
1973
1 ocak Katma Protokol yürürlüğe girdi. Türkiye, Birinci Gümrük İndirimi ve Konsolide Liberasyon Listesi Uyumu’nu gerçekleştirdi.
21 Mayıs Türkiye ile AET ortasında birinci genişlemeye yönelik görüşmeler mutabakat ile sonuçlandı.
30 Haziran İngiltere, İrlanda ve Danimarka’yı kapsayan Birinci Genişleme’ye dair Tamamlayıcı Protokol Türkiye ile AET ortasında imzalandı.
1974
1 Ocak Tamamlayıcı Protokol ile ilgili Süreksiz Muahede yürürlüğe girdi.
1976
1 Ocak Türkiye, İkinci Gümrük İndirimi ve Konsolide Liberasyon Listesi Uyumu’nu gerçekleştirdi.
1980
19 Eylül paydaşlığın geliştirilmesine ait 1/80 sayılı Paydaşlık Kurulu Kararı; İştirak Kurulu, tarım eserlerinin tamamına yakın bir kısmında Türkiye’ye uygulanan gümrük vergilerinin 1987 yılına kadar sıfıra indirilmesi kararlaştırıldı.
1982
22 Ocak Avrupa Parlamentosu, Kurul ve Komisyon’dan talebi üzerine, Türkiye- AET Anlaşması’nın askıya alınmasını kararlaştırdı.
1986
16 Eylül Türkiye AET İştirak Kurulu toplandı. Buna nazaran 1980 tarihinden itibaren fiilen dondurulmuş durumda bulunan Türkiye AET münasebetlerinin tekrar isimlendirilmesi süreci başladı.
1997
14 Nisan Türkiye, Avrupa Topluluklarına Roma Antlaşması’nın 237’nci AKÇT Antlaşması’nın 98’inci ce EURATOM Antlaşması’nın 205’inci hususlarına istinaden tam üye olmak üzere farklı ayrı müracaat etti.
1989
18 Aralık Avrupa komitesi, Türkiye’nin tam üyelik başvurusu konusundaki görüşünde topluluğun kendi iç pazarını tamamlayabilme sürecinden evvel (1992) yeni bir üyeyi kabul edemeyeceği ve Türkiye’nin katılmadan evvel ekonomik, toplumsal ve siyasi alanda gelişmesine muhtaçlık duyulduğu konularına yer verildi.
1990
6 Haziran Avrupa Kurulu, Türkiye ile her alanda işbirliğinin başlatılması ve hızlandırılması konusundaki tedbirleri içeren bir İşbirliği Paketini hazırlayarak Avrupa Konseyi’nin oluruna sundu.
1994
30 Temmuz Avrupa Komitesi, Gümrük Birliği’nin Türkiye AET ortasında 1963 yılında imzalanan Ankara Mutabakatında belirtildiği formda gerçekleşmesini sağlayıcı prensipleri tespit etti.
1995
13 Aralık Gümrük Birliğinin Son Devrinin Uygulanmaya Konmasına ait 1/95 sayılı Türkiye AB Paydaşlık Kurulu Kararı, Avrupa Parlamentosu tarafından onaylandı.
1996
Türkiye AB entegrasyonunda 22 yıl süren geçiş periyodunu 31 Aralık 1995 tarihinde tamamlayarak 1 Ocak 1996 tarihi prestijiyle tam üyelik sürecinde son periyoda sanayi eserlerinde ve işlenmiş tarım ürünlerinde sağlanan gümrük birliği sürecini tamamlayarak girdi.
1997
12-13 Aralık Lüksemburg Avrupa Kurulu Tepe Toplantısı’nda, AB’nin beşinci genişlemesine dair kararlar alındı. Türkiye’nin ismi aday ülkeler ortasında zikredilmedi.
1998
3 Mart Türkiye AB bağlarının geliştirilmesine yönelik olarak Avrupa Kurulu tarafından hazırlanan Türkiye için Avrupa Stratejisi başlıklı doküman açıklandı.
4 Kasım 1998 yılı İlerleme Raporu; Avrupa Kurulu tarafından hazırlanan ve AB’ye üyelik için belirlenmiş kriterler ışığı altında kaydedilir Türkiye’nin iştirak tarafında ilerlemesine ait kurul görüşlerini içeren birinci ilerleme raporu yayınlandı.
1999
11-12 Aralık Hesinki Avrupa Kurulu Tepe Toplantısı’nda Türkiye’ye adaylık statüsü tanındı.
13 Ekim- 199 yılı ilerleme raporu yayınlandı.
2000
4 Temmuz Avrupa Birliği Genel Sekreterliği Resmi Gazete’de yayınlanan 4587 sayılı kanunla başbakanlığa bağlı olarak kuruldu.
13 Ekim 2000 yılı ilerleme raporu yayınlandı.
2001
2001 yılı ilerleme raporu yayınlandı.
2002
20 Kasım 2002 yılı ilerleme raporu yayınlandı.
12-13 Aralık Kopenhag Avrupa Kurulu Zirvesi’nde, Türkiye’nin Kopenhag siyasi kriterlerini karşıladığı kararın alınması halinde, müzakerelerin gecikmeden başlatılacağı belirtildi.
2003
19 Nisan Türkiye Büyük Millet Meclisi’nde AB Ahenk Kurulu kuruldu.
24 Temmuz Ulusal Program; AB Müktesebatının üstlenilmesine ait Türkiye Ulusal Programının uygulanması, uyumu ve izlenmesine dair ilerleme raporu yayınlandı.
2004
24 Nisan Kıbrıs’ta referandum yapıldı.
Kıbrıs Türk halkının yüzde 64.9’u Annan Planı’nı onaylarken, Kıbrıs Rus bölümünde halkın yüzde 73.83’ü planı reddetti.
6 Ekim 2004 yılı ilerleme raporu ve rapora bağlı tavsiye evrakı yayınlandı.
Söz konusu dokümanlarda Avrupa Komitesi Türkiye’nin siyasi kriterleri gerekli ölçüde karşıladığını belirterek birliğe iştirak müzakerelerinin başlatılması tavsiyesinde bulundu.
17 Aralık Brüksel Avrupa Kurulu Tepe Toplantısı’nda Türkiye’nin siyasi kriterleri kâfi ölçüde yerine getirdiği belirtildi ve iştirak müzakerelerine 3 Ekim 2005’te başlanması kararı alındı.
2005
3 Haziran Devlet Bakanı Ali Babacan, Avrupa Birliği ile yapılacak tam üyelik müzakerelerinde başmüzakereci misyonunu yürütmekle görevlendirildi.
29 Haziran Türkiye için Müzakere Çerçeve Evrakı ve İlgili Öbür Dokümanlar yayınlandı.
30 Temmuz Türkiye AB ile ilgilerinin tüzel temelini oluşturan 1963 tarihli Ankara Mutabakatını 1 mayıs 2004 tarihinde AB üyesi olan 10 ülkeyi (Estonya, GKRY, Letonya, Litvanya, Macaristan, Malta, Polonya, Portekiz, Slovakya, Slovenya) kapsayacak biçimde genişletilen Ek Protokolü imzaladı.
3 Ekim Lüksemburg’da alınan kararla AB Türkiye ile tam üyelik müzakerelerini başlattı.
20 Ekim Üyelik müzakerelerinin birinci basamağını oluşturan tarama süreci, bilim ve araştırma alanında düzenlenen tanırıcı tarama toplantısı ile başladı ve tüm fasıllardaki tarama toplantıları 13 Ekim 2006’da tamamlandı.
9 Kasım 2005 yılı ilerleme raporu yayınlandı.
2006
20 Ocak Türkiye Kıbrıs probleminin tahliline yönelik yeni olanı BM Genel Sekreteri Kofi Annan’a sundu.
Bu planda Türk limanlarının Rumlara açılması karşılığında KKTC’ye uygulanan izolasyonların kaldırılması istendi.
12 Haziran taraması tamamlanan Bilim ve Araştırma faslı, Lüksemburg’da düzenlenen Hükümetlerarası Konferans’ta açıldı. Türkiye’nin gerekli kriterleri yerine getirdiği belirtildi ve bu fasıl tıpkı toplantıda süreksiz olarak kapatıldı.
31 Temmuz Avrupa Komisyonu’nun 2006 yılına kadar çeşitli mali yardım programları kapsamında sağladığı mali yardımlar, 2007-2013 devrinde iştirak öncesi mali yardım aracı ismi verilen yeni ve tek bir çerçeve sistem kapsamına alınmıştır.
8 Kasım 2006 yılı ilerleme raporu yayınlandı.
Avrupa Komitesi imzalanan ek protokole rağmen limanların ve havaalanlarının Kıbrıs Rum kesitinin kullanımına açılmadığı tespitinde bulundu ve Türkiye’ye 14-15 Aralık’taki başkanlar tepesine kadar müddet verildi.
13 Kasım Avrupa Kurulu İstanbul’un 2010 yılında Avrupa Kültür Başşehri olmasını onayladı.
11 Aralık AB Genel İşler Konseyi’nde bir ortaya gelen AB üye ülkelerinin Dışişleri Bakanları 9 Kasım 2006 tarihli kurul tavsiyesini kabul ederek Türkiye’nin Ek Protokol’e ait taahhütlerini yerine getirdiğini doğrulayana kadar 8 fasıl başlığının açılmayacağını ve hiçbir faslın süreksiz olarak kapatılmayacağını kararlaştırdı.
15 Aralık Brüksel Avrupa Kurulu Tepe Toplantısı’nda Genel İşler Konseyi’nin önerisi motamot kabul edildi.
2007
29 Mart İşletmeler ve Sanayi siyasetleri faslında fiili müzakereler açıldı.
17 Nisan Türkiye’nin AB müktesebatına ahenk programı açıklandı.
26 Haziran İstatistik ve Mali Denetim fasıllarında fiili müzakere açıldı.
6 Kasım 2007 yılı ilerleme raporu yayınlandı.
19 Aralık Tüketicinin ve Sıhhatinin Korunması ile Trans-Avrupa fasıllarında fiili müzakereler açıldı.
2008
5 Kasım 2008 yılı ilerleme raporu yayınlandı.
18 Aralık Sermayenin hür dolanımı ile bilgi toplumu ve medya fasıllarında fiili müzakereler açıldı.
2009
10 Ocak Devlet Bakanı Egemen Bağış Avrupa Birliği makamları ile yapılacak tam üyelik müzakerelerinde başmüzakereci misyonunu yürütmekle görevlendirildi.
30 Haziran Vergilendirme faslında fiili müzakereler açıldı.
14 Ekim 2009 yılı ilerleme raporu yayınlandı.
21 Aralık Etraf faslında fiili müzakereler açıldı.
2010
30 Haziran Besin güvenliği faslında fiili müzakereler açıldı.
9 Kasım 2010 yılı ilerleme raporu yayınlandı.
2011
8 Haziran Avrupa Birliği Bakanlığı kuruldu
12 Temmuz Ulusal Ajans Avrupa Birliği Bakanlığı’na bağlandı.
12 Ekim 2011 yılı ilerleme raporu yayınlandı. Türkiye’nin ıslahat sürecinde takviye olmayı ve müzakerelere ivme kazandırmayı hedefleyen olumlu gündem Avrupa Komitesi tarafından önerildi.
2012
12 Nisan 120. Türkiye-AB İştirak Komitesi Toplantısı Brüksel’de yapıldı.
22 Haziran 5o. Türkiye-AB Paydaşlık Kurulu Toplantısı Brüksel’de yapıldı.
10 Ekim “2012 yılı Türkiye İlerleme Raporu” yayımlandı
2013
12 Nisan 121. Türkiye-AB Paydaşlık Komitesi Toplantısı Brüksel’de yapıldı.
27 Mayıs 51. Türkiye-AB Paydaşlık Kurulu Toplantısı Brüksel’de yapıldı.
16 Ekim “2013 yılı Türkiye İlerleme Raporu” yayımlandı.
5 Kasım 22. Bölgesel Siyasetler ve Yapısal Araçların Uyumu faslı müzakerelere açıldı.
16 Aralık AB ile Mutabakat Zaptı ve Geri Kabul Muahedesi imzalanarak en son amacı Türk vatandaşlarına uygulanan Schengen vizesinin kaldırılması olan Vize Muafiyeti Süreci resmen başladı.
26 Aralık Sayın Mevlüt Çavuşoğlu, Avrupa Birliği Bakanı ve Başmüzakerecilik misyonunu Sayın Egemen Bağış’tan devraldı.
2014
15 Nisan 122. Türkiye-AB Paydaşlık Komitesi Toplantısı Brüksel’de yapıldı.
23 Haziran 52. Türkiye-AB İştirak Kurulu Toplantısı Lüksemburg’da yapıldı.
29 Ağustos Büyükelçi Sayın Volkan Bozkır, Avrupa Birliği Bakanı ve Başmüzakerecilik misyonunu Sayın Mevlüt Çavuşoğlu’ndan devraldı.
18 Eylül Türkiye’nin Yeni Avrupa Birliği Stratejisi açıklandı.
8 Ekim “2014 yılı Türkiye İlerleme Raporu” yayımlandı.
16 Ekim Türkiye’nin Yeni AB İrtibat Stratejisi açıklandı.
30 Ekim AB’ye İştirak için Ulusal Hareket Planı’nın I. Kademesi (Kasım 2014-Haziran 2015) açıklandı
1 Aralık AB’ye İştirak için Ulusal Aksiyon Planı’nın II. Etabı (Haziran 2015-Haziran 2019) açıklandı.
21 Aralık Avrupa Birliği Bakanlığı Antalya Temsilciliği açıldı.
2015
19 Şubat Avrupa Birliği Bakanlığı İzmir Temsilciliği açıldı.
30 Nisan 123. Türkiye-AB Paydaşlık Komitesi Toplantısı Brüksel’de yapıldı.
18 Mayıs 53. Türkiye-AB İştirak Kurulu Toplantısı Brüksel’de yapıldı.
10 Kasım “2015 yılı Türkiye İlerleme Raporu” yayımlandı.
29 Kasım Türkiye-AB Doruğu gerçekleştirildi.
14 Aralık 17. Ekonomik ve Mali Siyaset faslı müzakerelere açıldı.
Darbe teşebbüsü sonrası
15 Temmuz darbe teşebbüsü sonrasında AB’nin Türkiye’ye karşı sergilediği dayanışma ekisikliği Türkiye’nin benimsemek zorunda kaldığı güvenlik odaklı siyaset bağlarını olumsuz etkiledi ve bu durum dolaylı yollardan müzakere sürecine yansıdı.
Varna tepesi 2018
13 Aralık 2016 tarihli AB Tepesi Devir Başkanlığı sonuçlarında mevcut şartlar altında yeni fasılların müzakereye açılmasının düşünülmediği belirtildi.
Türkiye AB bağlantılarında karşılıklı inancın yine tesis edilmesi için 26 Mart 2018 tarihinde Varna Doruğu düzenlendi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan periyodun AB Kurulu Lider Donald Tusk, Avrupa Kurulu başlanı Jean Claude Juncker ve Bulgaristan Başbakanı Boyko Borisov’un iştirakiyle gerçekleşen tepede önderler, Türkiye AB işbirliğinin kıymetini teyit ederek Türkiye’nin adaylığını en üst seviyede vurguladı.
Varna Doruğu üst seviye diyaloğun tekrar tesisi için değerli bir adım olarak nitelendirilirken, 26 Haziran 2018 tarihli Genel İşler Kurulu sonuçlarında, Türkiye’nin AB’den uzaklaşmakta olduğu, iştirak müzakerelerinin fiiliyatta durma noktasına geldiği, yeni fasılların açılmasının yahut kapatılmasının düşünülmediği ve Gümrük Birliği’nin güncellemesi müzakerelerinin başlatılması öngörülmediği belirtilmiştir.
AB halihazırda bu konumu korumakta ve AB metinlerinde iştirak müzakerelerinin durma noktasına geldiği tabir edilmekteydi.
2019
2019 yılında Türkiye AB ilgilerinde olumlu gündemler başladı.
Türkiye AB paydaşlık kurulu 3.5 yıllık bir ortadan sonra 15 Mart 2019’da toplanmış, Türkiye 31 Ocak 2019’da Bükreş’te yapılan AB Dışişleri Bakanları Gayriresmi Toplantısına katılmış, AB ile 15 ocak 2019 tarihinde yüksek seviyeli ulaştırma yapılmış ve alt komite toplantılar sistemli aralıklarla gerçekleştirilmişti.
2019’un ikinci yarısında GKRY ve Yunanistan’ın Doğu Akdeniz’de Türkiye ve KKTC’nin yasal hakları hilafına giriştikleri hidrokarbon sondaj faaliyetlerine verdiği reaksiyon sonrasında AB’nin birlik dayanışması ismi altında Türkiye’ye karşı aldığı kararlar akabinde Suriye’nin kuzeyindeki PKK yapılanmasına karşı legal tavrımıza yönelik ithamlar münasebetleri olumsuz etkiledi.
Son periyotta, Kovid-19 salgını, iklim değişikliği ve Rusya-Ukrayna savaşı, Türkiye-AB ilgilerinin seyrini etkileyen esas gelişmeler olmuştur.
2020
AB, 2020 yılının sonunda yeni bir olumlu gündem önerisi getirmiştir.
Bu çerçevede Gümrük Birliği’nin güncellenmesi, halktan halka temas ve hareketlilik ile kamu sıhhati, iklim değişikliği ve terörizmle uğraş ve bölgesel mevzularda yüksek diyalog sistemleri kurulması, ülkemizdeki Suriyelilere yardımda bulunulmaya devam edilmesi ve göç alanında işbirliğinin güçlendirilmesi üzere ögelere yer verilmiştir.
2021-2022
2021 ve 2022 yıllarında olumlu gündem kapsamında iklim, tarım, göç ve güvenlik, sıhhat ile bilim, araştırma, teknoloji ve yenilikçilik üzere alanlarda yeni Yüksek Seviyeli Diyaloglar tesis edilmiştir.
Rusya Ukrayna savaşının etkisi
Öte yandan, Rusya-Ukrayna savaşı, Türkiye’nin üyeliğinin AB’nin geleceği açısından kıymetini bir kere daha ortaya koymuştur.
Türkiye’nin oynadığı arabuluculuk rolü, tahıl mutabakatı ve esir takası mutabakatı üzere kritik konularda müspet ve somut sonuçlar alınmasını sağlayan müdahaleleri hem memleketler arası toplumun takdirini kazanmış hem bölgesel ve global sınmalardaki kritik rolünü teyit etmiştir.
