Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) Lideri Erhan Çetinkaya, Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE) hesaplamalarında enflasyon sepetindeki unsur fiyatlarının neden açıklanmadığı anlattı.
Çetinkaya, başka kuruluşlarca yayınlanan endeksler ile farklılıklar, fiyat artışlarına tesir eden faktörler üzere hususlara ait değerlendirmelerde bulundu.
Çetinkaya, TÜİK Toplantı Salonu’nda basın kuruluşlarının Ankara temsilcileri ve iktisat haber müdürleriyle bir ortaya gelerek, enflasyon hesaplamalarına ve tenkitlere yönelik soruları yanıtladı.
“Enflasyon, iniş sürecine başladı”
Haziran ayıyla enflasyonun iniş sürecine başladığını izlediklerini tabir eden Çetinkaya, enflasyon hesaplamalarına ait tartışmaların devam edeceğini öngördüklerini, bunun algı yönlendirmesine açık bir bahis olduğunu, bu sebeple de gerçek bilgiyi anlatmak için toplantıyı organize ettiklerini söyledi.
Çetinkaya, TÜFE’nin, tüketim harcamalarına husus olan mal ve hizmetlere ilişkin fiyatların genel seviyesinde vakit içerisinde meydana gelen değişimi ölçtüğünü söz ederek, endeksin Türkiye hanehalkının ortalama harcama alışkanlıklarını temsil eden sabit bir mal ve hizmet sepetine dayandığını ve tüketicilerin karşılaştığı perakende fiyatlarındaki ortalama değişimi ölçtüğünü belirtti.
“TÜFE ile ömür maliyeti endeksi farklı kavramlar”
TÜFE’nin hayat maliyetlerini ölçmediğiyle ilgili birtakım mecralarda tartışmalar yaşandığına işaret eden Çetinkaya, TÜFE ile hayat maliyeti endeksinin farklı kavramlar olduğunu, TÜFE sabit bir mal ve hizmet sepetinin maliyetindeki değişikliği ölçerken, ömür maliyeti endeksinin sabit bir “refah” seviyesinin maliyetindeki farklılıkları yansıttığını vurguladı.
“TÜFE’yi aylık 600 binin üzerinde fiyatı derleyerek hesaplıyoruz”
TÜİK Başkanı Çetinkaya, madde fiyatlarının yayımlanmasını durdurmalarına ait tenkitleri şöyle yanıtladı:
TÜFE’yi Türkiye genelinde aylık 600 binin üzerinde fiyatı derleyerek hesaplıyoruz. Bu sonuçları dünyada en erken açıklayan ülkelerden biriyiz. TÜFE’yi her ayın 3. iş günü kamuoyu ile paylaşıyoruz. Bu fiyatların yaklaşık 300 bini marketlerden alınan kasa fiyatlarından oluşuyor. Bu da ayın sonunda toplanıyor. Kelam konusu hesaplamaların açıklanma tarihi olan ayın 3’üne yetişmesi çok güç. Enflasyon, 600 bin fiyatın yüklü ortalaması alınarak toplulaştırıldığı bir hesaplamadır. Bir husus yahut hizmetin çeşitlerinin ortalaması alınmaktadır. Örneğin Van’daki bir domates ile İstanbul Etiler’deki çeri domatesin fiyatı tıpkı olabilir mi? Bunların fiyatlarının yüklü ortalamaları alınarak toplulaştırılan fiyatlar enflasyon hesaplamasında kullanılmaktadır.
Madde sepeti olduğu yerde duruyor, unsur sepetini gizlemek kimsenin yetkisinde değildir, yayınlanmayan tablolar unsur fiyatlarıdır. Geçmişte açıklanan unsur fiyatlarının bir gösterge niteliği yoktu. Husus fiyatlarının açıklanması için ekstra bir gün daha çalışma yapmak gerekiyor. Bu sebeple artık gösterge niteliği taşımayan bu fiyatları yayınlamıyoruz.
Çetinkaya, Avrupa Birliği’ne (AB) üye ve aday ülkeler, EFTA ülkeleri, ABD ve Kanada istatistik ofislerinin internet siteleri de incelendiğinde husus seviyesinde tüm fiyatları yayınlayan rastgele bir ülke bulunmadığına dikkati çekerek, Kurumun bu manada haksız tenkitlere maruz kaldığını bildirdi.
Basına yansıyan haberlere açıklık getirdi
Basına yansıyan haberlerde endeks vakit içerisinde yürütülerek husus sepetindeki birtakım fiyatların hesaplandığını tabir eden Çetinkaya, şu değerlendirmede bulundu:
Yumurta, doktor muayenesi fiyatları denildiğinde toplulaştırılmış bir fiyattan bahsediliyor. Örneğin bugün (dün) basına yansıyan bir haberde 2,57 lira yumurta fiyatı tabir ediliyor. Gezen tavuk yumurtası 5 lira. Fakat 30’lu yumurtaların tanesi 2 lira. Tüketim tartılarına bakıldığında vatandaşların çoğunlukla 30’lu yumurta tükettiği görülüyor. Ortalama toplulaştırılmış fiyatlara bakıldığında yumurta için 2,57 lira çok mantıklı bir fiyat. Olay bir mühlet sonra teknik hesaplamalardan çıkıp algı idaresine giriyor.
TÜFE’nin, Eurostat standartlarına yüksek derecede uyumlu olarak hesaplandığına dikkati çeken Çetinkaya, şöyle konuştu:
Geçen yıl doğalgaz takviyesi sağlandığı periyotta TÜİK olarak ‘hükümetin lehine sayıları açıklıyoruz’ diye toplumsal medyada yemediğimiz dayak kalmadı. Halbuki doğal gaz sıfırlandı ve herkesin cebine yansıdı. Bu takviyenin endeks hesaplamalarında yer alıp almama konusunu Eurostat’a sorduk. Kelam konusu indirimli fiyatların TÜFE içerisinde hesaplanması gerektiğini belirtti, biz de TÜİK olarak hesaba dahil ettik.
“ENAG her ay tüm kiracıların mesken değiştirmiş olduğu varsayımı üzerinden hesap yapıyor”
Çetinkaya, TÜİK ile ENAG’ın açıkladığı enflasyon sayılarına ait de değerlendirmelerde bulunarak, ENAG’ın internet sayfasından erişim sağlanan metodoloji dokümanında hesaplamalarda geçerli olan formül ve uygulamalara ait bilgiler paylaşılmadığını tabir etti.
ENAG tarafından yayımlanan aylık TÜFE oranlarının gerçeği yansıtmaktan epey uzak olduğunu lisana getiren Çetinkaya, endekslerinin yalnızca 4 yıla yakın bir periyotta piyasa fiyatlarından ortalama 2-3 kat uzaklaştığının görülebildiğini kaydetti.
“Bir araştırmanın Türkiye genelini temsil edebilmesi için uygun örnekleme usullerinin kullanılması gerekiyor”
Bir araştırmanın Türkiye genelini temsil edebilmesi için uygun örnekleme yollarının kullanılması gerektiğinin altını çizen Çetinkaya, şunları kaydetti:
TÜİK ve ENAG dataları ortasındaki farkı, kira fiyatları hesaplamalarında görebiliriz. TÜİK tarafından takip edilen kira fiyatları için öteki tüm mal ve hizmet fiyatlarında olduğu üzere sabit tarif ve kalitede seçilmiş olan 5 binin üzerinde konutun aylık kira kıymeti izlenmektedir. ENAG ise kira fiyatlarını emlak sitelerinden direkt almakta ve kira artışını her ay tüm kiracıların konut değiştirmiş olduğu varsayımı üzerinden hesaplamaktadır. ENAG, her ay tüm kiracılar yeni bir konuta taşınıyormuşçasına hesaplama yapıyor, internet üzerinden her ay gözlemlediği artışları yanlış halde üst üste ekleyerek şişirilmiş bir artırım hesabı yapıyor. Bu örnek ENAG’ın TÜFE metodolojisinden ne kadar uzak olduğunu yalnızca kira unsurunda dahi ortaya koymaktadır.
İTO İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi metodu
Çetinkaya, TÜFE ile İTO İstanbul Ücretliler Geçinme İndeksi ortasındaki farklılıklara yönelik yorumları da kıymetlendirerek, İTO’nun kelam konusu hesaplarının metodolojisini 30 yıl evvel TÜİK’ten aldığını lakin bu metotların artık eskidiğini söz etti. Öte yandan kelam konusu hesaplamalarda İTO’nun TÜİK’in çok küçük bir modelini kullandığını, kapsamının da TÜFE’ye nazaran dar olduğunu belirtti.
Yöntem farklılıklarının hem ana küme oranlarında hem de geçinme endeksi ve TÜFE oranlarında ayrışmaya neden olduğunu tabir eden Çetinkaya, bu ayrışmanın düşük enflasyon olduğu devirlere kıyasla yüksek enflasyon olduğu devirlerde daha fazla dikkati çektiğini, daima değişen tüketici alışkanlıklarına paralel olarak değişen unsur sepetlerinin 2 endeks ortasında oluşan farkın artmasına neden olduğunu söyledi.
“Şirket kârlarına bağlı bir fahiş fiyat artışı var”
TÜİK Başkanı Çetinkaya, akademik çalışmalara nazaran, Türkiye’deki şirket karlarının enflasyonu üst taşıyan bir tesire sahip olduğuna dikkati çekerek, şu açıklamada bulundu:
Türkiye’deki şirketler enflasyonist ortamı kullanarak olağanda alması gereken karlardan daha yüksek fahiş karlar elde ediyorlar. Enflasyondan bağımsız şirket karlarına bağlı bir fahiş fiyat artışı var. Bu tesir, pandemi sonrasından itibaren gözlemleniyor.
“Dünyada enflasyon nasıl hesaplanıyorsa Türkiye’de de o denli hesaplanıyor”
Ülkelerin resmi kurumlarının açıkladığı enflasyon ile algılanan enflasyon ortasındaki sayılara bakıldığında Türkiye’deki sayıların başka ülkelere kıyasla birbirine en yakın oranları yakaladığını anlatan Çetinkaya, şu bilgiyi paylaştı:
“Algılanan enflasyona ait konular Türkiye’ye has olmayıp, gelişmiş ülkelerde de birebir durum görülmekte ve bu durum Eurostat tarafından tabir edilmektedir. Örneğin son 20 yıl boyunca AB’de hissedilen enflasyon açıklanan enflasyonun ortalama 5 katı seviyesinde seyrederken Türkiye’de 2 katı seviyesinde seyretmiştir.” bilgisini paylaştı.
TÜFE ile ÜFE ortasındaki fark
Çetinkaya, dünyada enflasyon nasıl hesaplanıyorsa Türkiye’de de o denli hesaplandığını belirterek, “TÜFE ve Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE) ortasında oluşan fark da yalnızca Türkiye’ye mahsus değil.” diye konuştu.
Söz konusu makasın 2021 yılı başından itibaren tüm dünyada gözlendiğini aktaran Çetinkaya, şu sözleri kullandı:
“TÜİK’i IMF Türkiye Masasına şikayet etmişler, orada bir şeyler mi dönüyor diye. IMF Türkiye Masası şefi geldi, hesaplamalarımıza baktılar. Yalnızca Türkiye’de değil dünyada öteki ülkelerde de ÜFE’nin TÜFE’nin üzerine çıkmış olduğunu fark ettiler ve ‘Biz bunu araştıralım’ diye gittiler. Yakın vakitte derecelendirme kuruluşları da istatistikleri inceledi, onlar da tatmin edici karşılıkları alarak döndüler.” tabirlerini kullandı.
“Bazı artırımlar temmuz ayı enflasyon rakamlarını etkileyecek”
TÜİK Başkanı Çetinkaya, memur zamlarının belirli olduğu haziran ayı TÜFE sayılarının beklentilerin altında geldiğine yönelik tenkitlere de cevap vererek, haziran ayı sonunda açıklanan artırımların çabucak haziran ayı TÜFE sayılarına yansıyacağı istikametinde yanlış bir algı olduğunu belirtti.
Haziran ayının, enflasyona 20-40 yıllık uzun seride bakıldığında en düşük enflasyon ayı olduğunu tabir eden Çetinkaya, kelamlarını şöyle tamamladı:
Çünkü tarla eserleri çıkmaya başlar. Hasebiyle bu bir normalleşmedir. Artırımlar haziranda duyurulmakla bir arada geçerlilik tarihi temmuz. Hazirandan bu yana ötelenen birtakım artırımlar temmuz ayı enflasyon sayılarını etkileyecek. Kurlar da Türkiye’deki enflasyon belirleyicilerinden biridir. Kurdaki stabilitenin aylık enflasyon üzerinde önemli bir tesiri var, enflasyonun artışını baskılıyor. Kur düşse birtakım unsurlarda fiyat gerilemeleri olabilir.
Haber Kaynağı: Anadolu Ajansı (AA)
