Latince ‚ mutus sözünden gelen mutizm‚ ‚sessiz suskunluk manasına gelir. Selektif mutizm (seçici konuşmamazlık) çoklukla çocuk yaşta kendini gösteren bir rahatsızlıktır. Bu yüzdende çocukluk hastalığı olarakta isimlendirilir.
Peki Selektif mutizme sebep olan faktörler nelerdir? Nasıl tedavi edilir? Yetişkinlerde görülür mü? Ayrıntılarıyla sizler için araştırdık…
SELEKTİF MUTİZM HANGİ YAŞLARDA GÖRÜLÜR?
3-4 ya da 4-5 yaşlarında görülür. Bu yaşlarda görülüyorsa erken devir selektif mutizmi, 5 buçuk yaşından itibaren görülüyorsa geç/okul mutizmi olarak isimlendirilir.
Normalde selektif mutizm birinci olarak anaokulunda kendini gösterir. Lakin selektif mutizmin işaretlerini daha evvelki devirlerde görmek mümkündür. Anaokulundan evvelki devirde çocuğun komşu ziyaretlerinde yahut oyun parkındaki içine kapanık ve sessiz davranışları çoğunlukla utangaçlık olarak yorumlanır. Bu davranış çocuk hekimine yapılan ziyaretlerde de kendini gösterir.
SELEKTİF MUTİZM ÇOCUKLARI NASIL ETKİLER
Selektif Mutizm’li çocuklar konuşabilme yeteneğine sahiptirler. Lakin bu yeteneği kendileri için yabancı ortamlarda, makul yerlerde yahut muhakkak bireylere karşı sergileyemezler. Dilsizleşirler, susarlar, taş kesilirler ve sonuçta yalnızca jest ve mimiklerle yahut yazılı olarak mutabakat yoluna masraflar.
Selektif Mutizme sahip olan çocukların çoklukla tasaya karşı genetik olarak bir yatkınlığı olduğu düşünülmektedir. Bu çocuklar bebekliklerinden itibaren birtakım telaş işaretleri gösterebilirler.
Anneden ayrılmada zahmet, sese karşı çok hassaslık, uyku sıkıntıları, çok ağlama, yeni durumlara karşı sıkıntı adapte olma üzere sorunlar yaşayabilirler.
Biraz büyüyüp aile dışında toplumsal ortamlara katılmaya başladıklarında, konuşmaya karşı bir kaygı ve beraberinde donup kalma, içe kapanık beden duruşu, donuk yüz sözü ve tikler üzere davranışlar geliştirirler.Bazı çocuklarda , karın ağrısı,kusma,ishal üzere psikosomatik rahatsızlıklar da bu duruma eşlik eder.
Anaokuluna başlayan çocuklar tarafından rahatsızlık verici bir durum olarak algılanabilir. Olabilir ki birtakım çocuklar okulun birinci günlerinde tek bir söz dahi etmezler. Bu durum illaki bir konuşma sorunu olarak algılanmak zorunda değildir. Bunun sorun olarak görülmesi için sorunun uzun bir mühlet devam etmesi gerekir. Olağan şartlar altında bu mühletin en az bir ay olması gerekir. Bu bağlamda selektif mutizmim tarifi tekrardan ve biraz daha detaylı olarak yapmakta fayda var.
Eğer bir çocuk yahut ergen, alışılagelen bir vakit diliminden daha uzun bir müddette, muhakkak ortamlarda, muhakkak bireylere karşı her seferinde birebir tavrı sergiliyor ve konuşmuyorsa, bu çocukta selektif mutizmden bahsedilebilir.
Selektif mutizme sahip çocuklar olağanda konuşabilme yeteneklerine sahip oldukları halde kimi topluluklarda tutukluk gösterirler. Bu tutukluk kendisini inançta hissettiği yakın etrafında olmaz. Meskende sular seller üzere konuşur ve çekingenlikten eser yoktur.
Bilinen birtakım hadiselerde konutta çocuğun tanımadığı kimselerin ya da sık görüşmediği akrabaların konuk gelmesinde, çocuktaki selektif mutizmi tetiklediği ortaya çıkmıştır. Çocuğun bunu büsbütün bilinçsiz yaptığı gözlenmiştir.
Çocuklar konuşmadıkları ortamlarda kendilerini mimkleriyle yahut yazılı olarak tabir etme yoluna masraflar. Lakin yinede çocuğun genelde kendini tabir etme hali güvendiği ortamlar dışında önemli bir formda rahatsızlıktan etkilenmiş olabilir. Örneğin çocuk suskunluk teması açıldığında başını önüne şayet, bedenini yan tarafa çevirir yahut katı bir halde hareket etmeden durabilir.
Bu çocuklar alışılmadık bir biçimde sessiz ve sıkılmadan uzun bir mühlet oturur ve beklerler. Burada çocuk, tabibin direktiflerini takip etmez, halbuki meskende tam bilakis bir eğilim içindedir. Hareketlidir, konuşkandır ve yerinde durmaz. Fakat anaokulunda makul bir alışkanlık müddetinden sonra (en az bir ay) çocuk günlük aktivitelere katılabilmeli ve öbür çocuklarla yahut öğretmeniyle rastgele bir formda diyaloğa geçebilmelidir. Şayet bu gerçekleşmezse genelde anne-babalar öğretmenler tarafından uyarılırlar. Başlangıçta anne-babaların çocuklarının rastgele bir aktiviteye katılmadan sessizce bir köşede oturduğuna inanmaları güçtür.
SELEKTİF MUTİZM YETİŞKİNLERDE GÖRÜLÜR MÜ?
Mutistik davranışlar, daha doğrusu seçici yahut tümden mutizm, ergenlikte yahut yetişkinlikte ortaya çıkabilir. Yetişkinlikte görülen mutizm (mutismus), psikiyatrik bozukluklarla temaslıdır.
SELEKTİF MUTİZM’E SEBEP OLAN FAKTÖRLER NELERDİR?
- Göç
- Ailedeki suskunluk, bilhassa annedeki sessiz, içine kapanık ve utangaç yapı
- Ailedeki ruhsal bozukluklar, öncelikle anne-babadakiler
- Ailede kaba dayak ve cinsel istismar
- Ailenin sosyo-ekolojik yapısı
- Abartılı derecede ihtimamlı ve titiz aileler; çok dertli ve gözetici anne-baba
- Ebeveynlerdeki konuşma bozuklukları ve/veya şiveli konuşma
- Uyarıcılardan noksan lisan ve konuşma etrafı, bu yüzdende dışarda zorlayan iletilişimsel taleplerin karşılanamaması
- Çevereden izole edilme
- Ağır gelen yaşamsal olaylar, örneğin sevilen bir yakının ölmesi, anneden ayrılık yahut özgüveni zedeleyici olaylar
- Çekingenlik daha doğrusu tutukluk
– Olumlu manada yabancılara karşı bir çekingenlik
– Ve reddedilme sonucunda edinilmiş tecrübeler ile oluşan tuttukluk, korkma yahut utangaçlık. Bu durum makul bir inanç ortamı yaratıldıktan sonra bile ortadan kalkmaz. - Biyolojik stresörler: yaralanmalar, hastalıklar, Nahoş olduğunu düşünme, gelişim bozuklukları
SELEKTİF MUTİZM İÇİN TEDAVİ YÖNTEMLERİ
Başarılı olan tedavi usulleri ortasında davranışsal, küme, aile terapileri ve çoklu tedavi prosedürleri gösterilmektedir.
Uzun ve basamaklı sayılabilecek tedavi sürecinde,selektif mutizm yaşayan çocuklara sistematik duyarsızlaştırmaya dayalı davranışsal yaklaşım,olumlu niyetler ile bilişsel yapılandırmaya dayalı bilişsel yaklaşım , çocuğun davranışlarının değerlendirildiği oyun terapileri ve kimi durumlarda bu terapilerle birlikte ilaç tedavisi tesir sağlamaktadır. Bu süreçte aile terapisinin de gerektiği vakitler ortaya çıkabilir.
Çocuğun psikoloğu ile kurduğu sevgi ve inanç münasebetinin tedaviye olumlu katkısı büyüktür .Çocuk ile psikolog ancak güvene dayalı alaka ortamında ,çocuğun korkusunun azaltılması, kendilik algısının yükselmesi ve kendine inanç sağlaması üzere gerekli hususlar üzerinde çalışabilirler.
AİLENİN TEDAVİYE KATKISI
- Çocuğun olduğu üzere kabul edilmesi birinci koşul olmalıdır.
- Anne –babanın çocukla,onun utangaçlığını ve dehşetlerini anladıklarını ve vaktinde kendilerinin de buna misal durumlar yaşadıklarını anlatan inanç verici konuşmalar yapmaları ve dayanak olduklarını göstermeleri ikinci kıymetli adımdır.
- Çocuk için meskende mutlak bir sevgi ve inanç ortamının yaratılması epeyce gereklidir.
- Çocuğa konuşmadığı vakitlerde ceza,konuştuğu vakitlerde ödül verilmemeli,çocuk mutlaka tehdit edilmemelidir.
- Çocuğa benlik hürmetini güçlendiren övgülerde bulunulmalı,özsaygısını zedeleyecek davranışlardan kaçınılmalıdır.
- Dans, tiyatro , fotoğraf, jimnastik, yüzme üzere aktivitelere iştiraki sağlanmalı,zevk aldığı etkinliklere devam edilmelidir.
- Anne-babanın konutta çocukla geçirdiği kaliteli oyun vakti epey kıymetlidir.
- Çocuğun bağlantıda olduğu yaşıtları ile sık sık bir ortaya getirilmesi ve birlikte vakit geçirmelerinin teşvik edilmesi lakin baskı yapılmaması gerekir.
- Kendisinden yaşça küçük, çocuğun ablalık yahut ağabeylik yapabileceği yaşta çocuklarla vakit geçirmesi için ortam yaratılmalıdır.Bu ortam çocuğun çekinmeden konuşabilmesi için ona bir fırsat sunabilir.
- Haftasonları ailesi ile birlikte tabiat aktivitelerine (park,yürüyüş,bisiklete binme v.s)katılması, çocuğun gerginliğini alır ve korkusunu azaltabilir.
- Çocuğa öğretilebilecek kolay gevşeme ve nefes teknikleri işe yarayabilir.
- Aile ,mutlaka çocuğun psikoterapi görmesini sağlamalı ve sürekliliğini aksatmamalıdır.
Aile, okul ile birebir alaka içinde olmalı, okul ve çocuğun öğretmenleri ile çocuğun durumunu paylaşmalı ve tedavi sürecine dayalı tam bir tertip içinde olmalıdır.
OKULUN TEDAVİYE KATKISI
Öncelikle çocuk için seçilen okul epey kıymetlidir.Çocuğun daha özel ilgi görebileceği, kalabalık sınıflara sahip olmayan,aktivite programları renkli okullar daha uygun bir seçimdir.
- Okul ve öğretmenler ile çocuğun durumu ayrıntılı paylaşılmalı,çocuğun muhtaçlıkları açıklanmalıdır.
- Öğretmenlerin çocuğu konuşması için zorlamamaları,sınıf ortamında çocuğa dikkat çekmemeleri,çocukla özel olarak ilgilenmeleri gerekir.
- Çocuğun toplumsal faaliyetler için zorlanmaması,ancak iştiraki için teşvik edilmesi ve cesaretlendirilmesi kıymet taşır.
- Çocuğun okulda edindiği arkadaşlarından sınıf tertibinde ve toplumsal aktivitelerde ayrılmaması ,çocuğun telaşının artmaması açısından kıymetlidir.
- Çocuğun sınıfının, konuştuğu arkadaşlarından ayrılmaması ve mümkünse sınıflar karıştırılmadan birebir sınıf arkadaşları ile devam etmesi çocuk için daha uygundur.
