Lozan Barış Antlaşması: Tarihi ve Önemi
Lozan Barış Antlaşması, Türkiye’nin bağımsız ve egemen bir devlet olarak uluslararası alanda tanınmasının temel taşını oluşturan önemli bir belgedir. Bu antlaşmanın imzalanmasının üzerinden tam 101 yıl geçti. 1. Dünya Savaşı’nın sona ermesiyle birlikte, 24 Temmuz 1923 tarihinde İsviçre’nin Lozan şehrinde gerçekleştirilen bu tarihi görüşmelere, Türkiye Büyük Millet Meclisi (TBMM) temsilcileri ile Birleşik Krallık, Fransa, İtalya, Japonya, Yunanistan, Romanya, Bulgaristan, Portekiz, Belçika ve Yugoslavya’nın temsilcileri katıldı.
TBMM Hükümeti, İsmet İnönü başkanlığındaki heyetle temsil edilmiştir. Bu heyette Dr. Rıza Nur Bey ve Hasan Saka da yer almıştır. Görüşmeler, 20 Kasım 1922’de başlamış, ancak Boğazlar, kapitülasyonlar, Musul-Kerkük ve Osmanlı Devleti’nin borçları gibi konulardaki anlaşmazlıklar nedeniyle kesintiye uğramıştır. Nihayetinde, 23 Nisan 1923’te yeniden başlayan müzakereler sonucunda önemli bir uzlaşı sağlanmıştır. Bu antlaşmanın en dikkat çekici noktalarından biri, Türkiye Cumhuriyeti’nin bağımsızlığının ve Misak-ı Millî’nin İtilaf Devletleri tarafından resmen tanınmasıdır; bu durum, Sevr Antlaşması’nın geçersiz hale gelmesiyle sonuçlanmıştır.
Lozan Antlaşması’nın Önemli Maddeleri
Lozan Barış Antlaşması, toplamda 143 maddeden oluşmaktadır. Bu maddelerin en önemlileri şunlardır:
- Türkiye Cumhuriyeti’nin sınırlarının belirlenmesi: Türkiye’nin sınırları, Irak sınırı hariç olmak üzere kesin olarak belirlenmiştir.
- Osmanlı Devleti’nden kalan borçlar: Osmanlı borçlarının durumu netleştirilmiştir.
- Boğazlar meselesi: Boğazların statüsü, Lozan’da üzerinde durulan temel konulardan biriydi ve bu konu 20 Temmuz 1936’da imzalanan Montrö Boğazlar Sözleşmesi ile çözüme kavuşturulmuştur.
- Savaş tazminatı: Yunanistan, savaş tazminatı olarak Karaağaç’ı Türkiye’ye bırakmıştır.
- Azınlıkların durumu: Antlaşma ile azınlıklara verilen ayrıcalıklar kaldırılmış ve tüm azınlıklar, Türk vatandaşı olarak kabul edilmiştir.
- Kapitülasyonlar: Lozan Antlaşması ile kapitülasyonlar kesin olarak kaldırılmıştır.
- Patrikhane: Fener Rum Patrikhanesi’nin yabancı kiliselerle ilişki kurmaması şartıyla Türkiye’de kalmasına izin verilmiştir.
- Yabancı okulların durumu: Türk Devleti’nin sınırları içerisindeki yabancı okulların Türk kanunlarına uyması ve eğitimlerinin Türk Devleti tarafından düzenlenmesi şartları getirilmiştir.
Lozan Barış Antlaşması, Türkiye’nin uluslararası alanda bağımsızlığını pekiştiren ve Sevr Antlaşması’nın geçersiz hale gelmesini sağlayan bir dönüm noktasıdır. Gazi Mustafa Kemal Atatürk, bu antlaşmayı “Türk milleti aleyhine asırlardan beri hazırlanmış ve Sevr Antlaşması’yla tamamlandığı zannedilmiş bir suikastın yıkılışını ifade eden bir belge” olarak tanımlamıştır.
Antlaşmanın onaylı sureti Dışişleri Bakanlığı sitesinde erişime açıktır. Taraflarca tek nüsha olarak imzalanan Lozan Antlaşması’nın ıslak imzalı nüshası “depozitör ülke” sıfatıyla Fransa tarafından korunmaktadır. Diğer imzacı ülkelerdeki nüshalar ise antlaşmanın onaylı suretlerinden oluşmaktadır. Onaylı suretlerden biri de Dışişleri Bakanlığı Arşivi’nde bulunmaktadır. Bakanlığın internet sitesinde, vatandaşların ve araştırmacıların erişimine sunulmuştur.
Lozan Antlaşmasını indirmek için tıklayınız.
