Tarih boyunca insanların öğrendiği her şey internette yoktu. İnternetten evvel araştırma için kitaplar kullanılsa da kitaplardan evvel cetlerimiz bilgiyi kelamlı olarak iletmek zorundaydı.
Peki birisinin Dünya’nın etrafını bilgisayar kullanmadan yanlışsız bir biçimde varsayım etmesi nasıl mümkün olabilir?
Antik astronomi, insanların karmaşık aletlerin yardımı yerine sadece görsel müşahedeleri kullandığı, baş karıştırıcı bir alandı.
Belirli sıkıntıları çözmek için entelektüel hünerleri olsa bile birinci bilim insanlarının birden fazla toplumsal ve dini geleneklerle savaşmak zorunda kaldı.
Küresel bir Dünya fikri, Yunan ideolojisinde MÖ 6. yüzyılda Pisagor’dan ortaya çıktı ve alay konusu oldu, zira o vakte kadar Dünya büsbütün düz kabul ediliyordu.
Aristoteles, M.Ö. 330 yılına kadar ampirik tabanda Dünya’nın global biçimine dair deliller sunmuştur ki bu, düşündüğünüzde çok yavaş bir ilerlemedir.
Dünya düzse, Dünya’nın etrafını belirleme probleminin hiçbir ehemmiyeti yoktu, fakat yavaş yavaş, beşerler gerçek biçimi kabul etmeye başladıklarında, dünyamızın gerçekte ne kadar büyük olduğunu tam olarak bilmeleri gerekiyordu.
Eratosthenes bunu başardı
Eratosthenes, M.Ö. 240 yılında Dünya’nın etrafını hakikat bir formda hesaplamayı başardı. Pekala teknolojiden mahrum o yıllarda, ünlü coğrafyacı bunu nasıl yapabildi?
Eratosthenes bir Yunan matematikçisi ve İskenderiye Kütüphanesi’nin baş kütüphanecisiydi. Onun Dünya’nın büyüklüğünü belirleme prosedürü, kolay bir geometri hesaplamasından öteki bir şey değildi.
Eratosthenes nasıl bir sistem kullandı
Eratosthenes, Yaz Gündönümü’nde Güneş’in Mısır’ın güneyindeki Syrene kasabasında tam dorukta olduğunu biliyordu. Güneş tam zirvede olduğu için, o kasabada bulunan bir kuyunun tabanına gölge düşmüyordu.
Ayrıca memleketi İskenderiye’nin Sirene’nin daha kuzeyinde olduğunu biliyordu ve iki kent ortasındaki yürüyerek tam aralık kolay kolay belirlenebiliyordu.
Daha sonra Eratosthenes, ‘gnomon’ ismi verilen uzun bir çubuğun uzunluğunu ölçtü ve onu İskenderiye’de yere sapladı. Güneş ışınları gnomon’a çarptığında, bir gölge düşürdü.
Güneş, Sirene’de tam zirvede olduğu için, İskenderiye’den bakıldığında gölgesinin eğik olması gerekiyordu.
Gölgenin uzunluğu ve çubuğun gerçek uzunluğu, Eratosthenes’in Güneş’in eğim açısını hesaplamasına müsaade verdi. Bu, gölgenin uzunluğu ile çubuğun uzunluğu ortasındaki oranın karşıt tanjantı alınarak yapılabilir.
“A” olarak etiketlenen açı üstteki formda gösterilmektedir. Kolay geometri kurallarıyla, A’nın iki kent ortasındaki aranın Dünya’nın merkezinden yaptığı açı olduğu da gözlemlenebilir.
Bu açı yaklaşık 7.2 derece olarak bulundu. Artık Eratosthenes, iki kent olan Sirene ve İskenderiye ortasındaki karşı açıyı ve gerçek arayı bildiğine nazaran, Dünya’nın toplam etrafını hesaplayabilirdi. Kullandığı formül çok kolaydı:
İskenderiye ile Sirene ortasındaki aralık = D kilometre
Dünya’nın merkezine nazaran açıları = 7.2 derece
Çemberin toplam açısı= 360 derece
Dünyanın Toplam Çevresi= ((360/7.2) x D ) kilometre
O vakitler Yunanistan’da tanınan olan ölçü ünitesi “stadyumdu”. Tarihçiler, tek bir stadyumun gerçek uzunluğunu şimdi çözemediler, lakin tanınan kestirimler, bunun 160 metre civarında olduğunu gösteriyor.
Eratosthenes, etrafın yaklaşık 40.074 kilometre olan 252 bin stadyum olduğunu iddia etti. Şaşırtan bir halde, gerçek kutup etrafı bu kestirimden yalnızca 66 kilometre daha büyük!
Kısacası Eratosthenes, kolay bir yol kullanarak binlerce yıl evvel Dünya’nın etrafını yanlışsız hesaplamayı başardı.
İlk olarak, konutumuzun gerçekte ne kadar büyük olduğunu öğrenmemiz bizim için çok önemliydi! Coğrafik araştırma, bu tespitin akabinde sıçrayarak gelişti.
Tutulmaların incelenmesi sayesinde, Ay’ın ve Güneş’in boyutunu iddia etmek de daha kolaydı, zira Dünya’nın boyutuna nazaran ne kadar büyük bir gölge oluşturduğunu biliyorduk.
