Domates: Besin Değeri ve Sağlık Faydaları
Domates (Solanum lycopersicum), patlıcan, biber ve patatesle birlikte patlıcangiller familyasına ait bir meyvedir. Genellikle yüksek oranda su içeren bu meyve, düşük karbonhidrat içeriği ile dikkat çeker. Domates, C, A ve K vitaminleri, potasyum ve folat açısından zengin bir kaynaktır. Ayrıca diyet lifi ve çeşitli antioksidanlar da içerir. Domatesin parlak kırmızı rengi, likopen adı verilen güçlü bir antioksidandan kaynaklanmaktadır. Bunun yanı sıra, mor, sarı, turuncu ve yeşil gibi farklı renklerde domates çeşitleri de mevcuttur.
Zengin Antioksidan İçeriği ile Kanserden Korunma
Antioksidanlar, hücrelere zarar verebilecek serbest radikallerle savaşarak bağışıklık sistemini korur. Domates, özellikle likopen açısından zengin bir besindir. Likopen, akciğer, mide ve prostat kanseri riskini azaltma potansiyeline sahiptir. Olgun domateslerde daha yüksek miktarda bulunan likopen, pişirme işlemiyle daha da etkili hale gelir; çünkü ısı, meyvenin kalın hücre duvarlarını parçalayarak likopenin vücut tarafından daha kolay emilmesini sağlar. Bu sebeple, domates suyu, domates salçası ve domates sosları, likopenin en zengin besin kaynakları arasında yer alır.
Bilimsel çalışmalar, domates ve domates ürünlerinin prostat, akciğer ve mide kanseri vakalarının daha az görülmesiyle bağlantılı olduğunu göstermektedir. Özellikle pişmiş domates tüketen erkeklerde prostat kanseri riskinin azaldığına dair birçok araştırma bulunmaktadır. Domatesin içeriğinde bulunan beta karoten, vücutta A vitaminine dönüşerek bağışıklık sisteminin güçlenmesine katkı sağlar. Ayrıca, domates kabuğunda bulunan naringenin adlı flavonoidin, vücuttaki iltihabı azalttığı ve çeşitli sağlık sorunlarına karşı koruma sağladığı gösterilmiştir. Güçlü bir antioksidan olan klorojenik asit ise yüksek kan basıncı olan bireylerde kan basıncını düşürebilir.
Domatesin Cilt ve Kalp Sağlığına Faydaları
Domateslerin çiğ ve pişmiş olarak düzenli bir şekilde tüketilmesi, sağlık açısından birçok fayda sağlayabilir. İşte domatesin sağlığa olan başlıca faydaları:
Kalp Sağlığı:
Domates, likopen ve diğer antioksidanlar sayesinde damarları korur, kolesterol seviyelerini düşürerek kalp hastalıkları riskini azaltır. Domatesin potasyum içeriği de kan basıncını düzenlemeye yardımcı olabilir. 80 gramlık bir domates porsiyonu, yetişkin bir bireyin günlük potasyum ihtiyacının yaklaşık %5’ini karşılar. Potasyum açısından zengin gıdalar tüketmek, felç riski ve kalp hastalığı oranlarını düşürebilir. Özellikle orta yaşlı erkekler üzerinde yapılan araştırmalar, yüksek likopen ve beta-karoten seviyelerinin kalp krizi ve felç riskini azalttığını göstermektedir.
Göz Sağlığı:
Domates, lutein, zeaksantin ve vücutta A vitaminine dönüşen beta-karoten gibi bileşenleri içerir. Bu bileşenler, göz sağlığını destekler ve göz yorgunluğundan kaynaklanan baş ağrılarını hafifletmeye yardımcı olabilir.
Cilt Sağlığı:
Domatesin içeriğindeki likopen ve diğer antioksidanlar, cilt hücrelerini serbest radikallerden koruyarak cildin daha sağlıklı ve genç kalmasına katkıda bulunur. Ayrıca, domates güneş yanıklarına ve UV ışınlarına karşı koruma sağlar. Yapılan bir çalışmaya göre, 10 hafta boyunca her gün 40 gram domates salçası (16 mg likopen sağlar) zeytinyağı ile birlikte tüketen bireylerde %40 daha az güneş yanığı gözlemlenmiştir.
Sindirim Sistemi:
Domates, diyet lifi açısından zengin olduğundan, sindirim sisteminin düzenli çalışmasına yardımcı olur ve kabızlık riskini azaltır. Orta boy bir domates, sindirim için gerekli olan 1,5 gram lif sağlamaktadır. Sağlıklı yetişkin kadınların günde 25 gram, erkeklerin ise 38 gram lif alması önerilmektedir. Domatesler, hem çözünebilir hem de çözünmeyen lif kaynağıdır. Çözünebilir lif, sindirim sırasında jel benzeri bir doku oluşturmak için suyu tutar; çözünmeyen lif ise dışkıya hacim kazandırır, bu da dışkının kolondan daha kolay geçmesini sağlar.
Bağışıklık Sistemi:
Domates, bağışıklık sistemini destekleyen antioksidanlar olan C vitamini ve beta-karoten açısından zengindir. Orta boy bir domates, sağlıklı bir yetişkinin C vitamini ihtiyacının %28’ini karşılayabilir. Araştırmalar, domates suyunun bağışıklık hücrelerinin seviyelerini artırarak virüsleri savuşturma yeteneğini önemli ölçüde geliştirdiğini göstermektedir. Domates ve domates ürünlerinin, içerdiği vitaminler ve antioksidanlar sayesinde çeşitli kanser türlerine yakalanma riskini azaltabileceği de belirtilmiştir.
Domates Konservesi Yaparken Dikkat Edilmesi Gerekenler
Domatesin Türk mutfağındaki önemi, onun konserve formda da sıkça kullanılmasına yol açmaktadır. Özellikle yaz aylarında birçok insan, domates konserveleri hazırlıklarına başlamaktadır. Ancak domates konservesi yaparken bazı önemli noktalara dikkat edilmelidir:
- Kavanozların Sterilizasyonu: Konserve yapmadan önce, kullanılacak kavanozlar ve kapaklar büyük bir tencerede yaklaşık yarım saat kaynatılmalıdır. Kavanozların cam ve daha önce kullanılmamış olması gerekmektedir. Bu işlem, hem sterilizasyon hem de basınç oluşturma amacı taşır; böylece konservenin daha uzun süre taze kalması sağlanır.
- Soğutma ve Kurulama: Kaynatma işlemi sonrası kavanozlar temiz bir bez üzerinde soğutulmalı ve iyice kurulanmalıdır.
- Sıcak Karışımın Kavanoza Konulması: Hazırlanan karışım, sıcakken kavanozlara konulmalıdır. Bu, kavanozun vakumlanmasını, havayla temasın kesilmesini ve ürünün daha uzun süre saklanmasını sağlar.
- Kavanozda Boşluk Bırakma: Konservenin dayanma süresini artırmak için kavanozun 1/5’ini boş bırakmak önemlidir. Ayrıca, kavanozun sıkıca kapatılması gerekmektedir; kapak içeri doğru çökmelidir. Eğer kapak atarsa veya sızıntı yaparsa, ürün güvenli bir şekilde saklanamaz ve kapak mutlaka değiştirilmelidir.
- Kavanozların Bekletilmesi: Kapaklar kapandıktan sonra, kavanozlar ters çevrilir ve üzerlerine bir havlu örtülerek 1 gün oda sıcaklığında bekletilir.
- Serin ve Karanlık Ortamda Saklama: Daha sonra kavanozlar düz çevrilerek serin, güneş almayan bir yerde muhafaza edilmelidir.
