Her ne kadar insanın havacılık anlayışı Wright kardeşlerin başlangıçta düşündüklerinden çok daha ileri gitmiş olsa da asıl endişe yıllardır değişmedi: “Ya gökten düşersem?”
Ulaşabileceğiniz rastgele bir yardımın birkaç bin metre aşağıda, inançlı bir halde yerde olması ve yer çekiminin her vakit size karşı tesirde bulunacağı fikri bu tasaları gidermez.
Perspektif açısından, otomobil sürerken gazınızın bittiğini düşünün. Otomobilinizi en yakın yakıt durağına itmek zorunda kalma kanısı çok yorucu değil mi?
Ancak otomobiller karada olduğu sürece er ya da geç bir akaryakıt istasyonuna varacaklar. Pekala bir uçağın uçuş sırasında ‘yakıtı’ biterse ne olur?
Havada yakıt ikmali
Uzun aralıklarda bir uçağın yakıtının bitmesi riski ziyadesiyle gerçektir. Bu nedenle, uçaklara uçuş sırasında yakıt depoları daha büyük uçaklar tarafından yakıt ikmali yapılır.
Bu ekseriyetle havada yakıt ikmali olarak bilinir.Ancak havada yakıt ikmali standart bir uygulama değildir ve sadece kritik operasyonlarda deva olarak kullanılır.
Bir uçağın havada yakıtı ne vakit biter
Bir motorunun yakıt almaması iki şeyden kaynaklanabilir. Bunlardan birincisi, yakıtın uçakta mevcut olduğu lakin çizgi arızaları nedeniyle motora ulaşamadığı durumlardır. Bu üzere durumlarda, yakıt yetersizliği lakin servisle giderilebilir.
İkinci olarak ise yakıt tükenmesi, yakıtın büsbütün yokluğudur. Yakıt tükenmesinin nedenleri aşağıdakiler olabilir, lakin bunlarla hudutlu değildir:
1. Daha uzun aralardaki misyonlar.
2. Gerekli yakıtın yanlış hesaplanması yahut eksik varsayım edilmesi.
3. Alçak irtifalarda hava akımlarından ötürü kilometre kaybı.
Yakıt tükenmesi ekseriyetle belli bir seyahatin sonuna hakikat meydana gelir ve yakıt ikmali ile giderilebilir.
Hangi tıp uçaklara havada yakıt ikmali yapılır
Uçaklar ekseriyetle yerde yakıt ikmali yapmak üzere tasarlanmıştır. Havada yakıt ikmali yapabilmek için, aracın yakıt portlarının yakıt ikmali boruları ile erişilebilecek formda uygun bir pozisyona taşınması gerekir.
Böylece, modifiye edilmeleri kuralıyla, tüm uçaklara havada yakıt ikmali yapmak mümkün olabilir.
Ancak yakıt ikmal maliyetinin yalnızca yakıt maliyeti olduğu karayolu taşıtlarının tersine; havada yakıt ikmali çok değerli bir iştir.
İki uçağın bu kadar yakın uçmasından kaynaklanan güvenlik problemleri da eklenince, maddi ve manevi maliyetler süratle artabiliyor. Bu nedenle havada yakıt ikmali sırf askeri operasyonlarla sonludur.
Bu kuralın dikkate paha istisnaları, devlet liderlerini taşıyan özel uçaklar üzere stratejik açıdan değerli uçaklardır. Başkanlık uçaklarının birden fazla, ulusal değerleri nedeniyle havada yakıt ikmalini kabul edecek formda değiştirilmiş ticari uçaklardır .
Ticari ve özel uçaklara havada yakıt ikmali yapmak güvenlik, ekonomik ve lojistik açılardan mümkün değildir.Bu nedenle, bunun yerine aktarma yapmaları istenmektedir ve çeşitli havalimanlarında acil inişler için protokoller bulunmaktadır.
Havada yakıt ikmali nasıl yapılır
Prensip olarak havada yakıt ikmali hayli kolay bir süreçtir. Yakıt, uçuş sırasında ‘tanker’ uçak aracılığıyla ‘alıcı’ uçağa teslim edilir.
Yakıt ikmali yapılana kadar uçuşunu sürdürmesi gerektiğinden, alıcı uçağın bir ölçü yakıtının kalması gerektiğini belirtelim.
Tanker uçağı uçarak alıcı uçağa sabit yahut esnek borularla bağlanır ve akabinde yakıtı üzerine pompalar.
Bu boru, alıcı uçaktaki bir yuvaya yahut sondaya sabitlenir.Yakıt akışına yardımcı olmak için alıcı uçak, tanker uçağın gerisinde ve altında uçar.Yakıt ikmali suratı, yakıt ikmali sistemine ve alıcı uçağın boyutuna bağlıdır.
Dünya çapında havada yakıt ikmali operasyonları, aşağıdaki iki sistemden biri kullanılarak gerçekleştirilmektedir:
1. Uçan Boom sistemi
Boom, tanker uçağının kuyruk ucundan uzanan sert, geri çekilebilir bir borudur. Bu boru, tanker uçağında oturan bir boom operatörü tarafından, boomun ve alıcı uçağın sanal yahut gerçek vakitli manzaralarıyla yerleştirilir.
Alıcı uçak ‘yakıt ikmali konumu’ içindeyken, boom bir hazneye yerleştirilerek yakıt pompalamanın başlamasına müsaade verilir.
Boom, aerodinamik olmayan konfigürasyonu ve sertliği nedeniyle yüksek sürtünmeye sahiptir.Bu nedenle doldurma sırasında onu sabitleyen kanatçıklarla donatılmıştır.
Uçan boom, aşağıdaki görselde gösterildiği üzere B2 Stealth bombardıman uçağı üzere daha büyük uçaklara yakıt ikmali yapmak için kullanılır. Lakin, buy metotla birebir anda sırf bir uçağa yakıt ikmali yapabilir.
Uçan bomlar dakikada 1000 galona (3.7 bin litre) kadar pompalama kapasitesine sahiptir. Bu nedenle, yüksek hacimli depolama tanklarına sahip daha büyük askeri uçaklara yakıt ikmali yapmak için en yeterli halde kullanılırlar.
Tanker uçaklarında tıpkı anda tek bir uçağa hizmet verebilecek tek bir uçan boom bulunur.
2. Prob ve Drogue sistemi
Bazı tanker uçakları sert boom yerine esnek hortumlar kullanır. Ayrıyeten yakıtı tek bir uçaktaki birden fazla depolama ünitesinde de taşıyabilirler.
Bu, onların tek bir vazifede birden fazla uçağa yakıt ikmali yapabilmesini sağlar. Esnek hortumlar uçuş sırasında uçaktan açıldığında titreştiğinden, bunların stabilize edilmesi gerekir.
Bu, drogue ismi verilen katlanabilir, sürüklenmeyi tetikleyen bir düzeneğin takılmasıyla elde edilir. Drogue’lar tasarım açısından badminton toplarına benzeri ve boru sınırına sürtünme katarak onun darbe almasını önler.
Bu tıp yakıt ikmali sistemlerine sahip uçaklar, gövdelerinden uzanan sabit yahut geri çekilebilir borular olan sondalarla donatılmıştır.
Bu borular serttir ve yakıtı aktarmak için bir irtibat kurarak yakıtın içine hakikat yönlendirilir.Prob ve drogue sistemleri ekseriyetle dakikada 600 galona kadar (2.2 bin litre) yakıt doldurabilir ve bu nedenle daha küçük uçaklar için daha fazla tercih edilirler.
Havada yakıt ikmali riskleri
İki uçağın yakın uzaklıkta uçmasının yarattığı tehlike dışında, havada yakıt ikmali yapmanın diğer birçok riski de vardır.
Dahili riskler ortasında hortumun özgür bırakılması ve geri çekilmesi, yakıt pompaları vb. üzere yakıt ikmal sistemlerinin arızaları yer alır.
Dış riskler, yakıt dökülmesi riskinden, bağlama yahut irtibat kesme sırasında yakıt ikmali donanımının hasar görmesinden ve uçağın yanlış hizalanmasından kaynaklanır.
Bilhassa gece uçuşlarında uzaysal oryantasyon bozukluğu, havada yakıt ikmali sırasında da büyük riskler oluşturmaktadır.
Risk azaltma için güvenlik protokolleri
Tanker uçaklarının alıcı uçağın yakınına gelmesi kaçınılmazdır. Bu nedenle, durumsal farkındalığı artırmak ve yakıt ikmali kazalarını azaltmak için güvenlik protokolleri ve arıza güvenliği düzenekleri tasarlanmıştır.
Tanker uçakları, alıcı uçağın bilhassa geceleri tarafını kaybetmesini önlemek için kısılabilir dış aydınlatma kullanır.
Uçaklar çoklukla çarpışma riskini azaltmak için evvelce belirlenmiş sistemlerde uçarlar.
Güvenli bir sızdırmazlık sağlanana kadar gaz pompalama başlamaz. Yakıt ikmalinden sonra hortum, artık yakıtın alıcı uçağın görüş pencerelerine dökülmesini önleyecek biçimde geri sarılır.
Acil durumda ilişki kesme ve süratli özgür bırakma süreçleri, ayrıyeten yakıt dökülmesini önlemek için bir güvenlik katmanı da ekler.
