Aşılar son vakitlerde en çok konuşulan mevzu oldu. Tüm dünya ülkelerinin koronavirüs aşısına ulaşmasını ve artık karantina ve kilitlenmelerin sona ermesini görmeyi umut ediyoruz. Lakin aşı, olumlu yanlarının yanında birçok soruyu da gündeme getirdi.
Aşıya dair tüm merak edilenleri araştırdık.
Konuya “Aşı nedir?” sorusuyla başlayalım. Kolay tutalım. Aşı, bedenin enfeksiyondan korunmasına yardımcı olmak için çoklukla bir enjeksiyon kullanılarak verilen biyolojik bir ilaçtır.
Aşılar, bedenin etrafımızdaki patojenlere, hastalığa neden olan organizmalara karşı savaşmasına yardımcı olur. Bedenin hastalıkla savaşmasını ve sağlıklı kalmasın sağlayan, hastalığa karşı bir seviyede bağışıklık sağlarlar.
NASIL ENFEKSİYON KAPARIZ?
Patojenler enfeksiyonlara neden olur. Bedene girdiklerinde çeşitli sıkıntılara neden olabilirler. Bugün, dört ana patojen kategorisi olduğunu biliyoruz: Virüsler, bakteriler, mantarlar ve parazitler.
Virüsler
DNA yahut RNA’dan oluşan, öteki bir deyişle genetik kod ve proteinle kaplı virüsler, bedenin sağlıklı hücrelerini istila ederek, kendi kopyalarını çıkararak ve daha sonra bedende daha fazla hücreyi istila ederek çalışır. Bu bir enfeksiyon oluşturur.
Virüs çeşitleri şunlardır:
– Nezle, soğuk algınlığı
– Grip
– Kızamık
– Uçuk
– HIV ve AIDS
– Norovirüs ve Rotavirüs
– Menenjit
– COVID-19
Bakteriler
Bakteriler her yerdedir. Lactobacillus üzere kimileri bizim için uygun, kimileri ise pek âlâ değildir. Makûs bakteriler patojenik bakteri olarak bilinir ve bedende bakteriyel enfeksiyonlara neden olur. Neyse ki bizim için bakteriyel enfeksiyonlar ekseriyetle antibiyotikler yahut bedenin doğal bağışıklık yansısı ile tedavi edilebilir.
Patojenetik bakteri çeşitleri şunlardır:
– Tüberküloz
– İdrar yolu enfeksiyonları (İYE)
– E. coli
– Belsoğukluğu
– Selülit
– Salmonella
Mantarlar
Hayır, bunlar yalnızca akşam yemeğinde yediğiniz mantarlar değil. Mantarlar çok daha fazlasıdır. Milyonlarca mantar çeşidi vardır ve çeşitli ortamlarda büyüyebilirler. Mantarlar, bir zarla kaplanmış ve kalın bir hücre duvarı ile korunan bir çekirdeğe sahiptir. Bu, onlardan kurtulmayı çok zorlaştırabilir. Bedenin içinde mantar enfeksiyonları kök salabilir ve her türlü sıkıntıya neden olabilir.
Mantar enfeksiyonu çeşitleri şunlardır:
– Pamukçuk
– Saçkıran
– Sportmen ayağı
Parazitler
Bunlar, her türlü probleme neden olabilecek canlı beden istilacılarıdır. Çoklukla, yaşayan bir organizmayı besleyerek gelişirler ve kirli yiyecek, su ve toprak ve hatta kan yoluyla yayılırlar.
Parazit hastalıkları cinsleri şunlardır:
– Toksoplazmoz
– Sıtma
– Bit
– Solucanlar
AŞILAR NASIL TESİR EDER?
Aşılar, bedenin bir enfeksiyona karşı uygun bir bağışıklık reaksiyonu geliştirmesine yardımcı olarak çalışır. Bu, bir enfeksiyonu taklit ederek yapılır. Aşılar, bedenin doğal bağışıklık sisteminin kendisini virüse karşı koruyacak antikorlar oluşturmasını sağlar. Bu antikorlar daha sonra beden gerçek hastalıkla karşılaştığında tekrar üretilebilir.
Aşı olmadan, bedenin doğal kaynaklarının bir hastalıkla savaşmak için uygun antikorları oluşturması günler alabilir. Bazen bu çok uzun sürer ve bedeni zayıflatabilir, önemli semptomlara ve hatta mevte neden olabilir.
AŞI TÜRLERİ
Tüm aşılar tıpkı biçimde oluşturulmaz. Aşının tesirli olabilmesini sağlamak için çeşitli prosedürler kullanılır. Piyasadaki farklı tiplere bir göz atalım.
İnaktif Aşı
Isı, kimyasallar, radyasyon yahut başka casuslar kullanılarak inaktive edilmiş aşılar, inaktive edilmiş virülan husus içerir. Bu, bir bağışıklık reaksiyonunu tetikleyebileceği, fakat hastalığa neden olmayacağı manasına gelir.
İnaktif aşı örnekleri:
– Çocuk felci aşısı
– Hepatit A aşısı
– Kolera aşısı
– Boğmaca aşısı
– CoronaVac (Sinovac COVID-19) aşısı
Zayıflatılmış Aşı
Bu cins aşılar, canlı aşı olarak bilinir. Lakin bu, yalnızca bir virüs enjekte edileceğiniz ve kendi başınıza savaşmanız gerektiği manasına gelmez. Bu aşı tipinde virüs zayıftır, bu nedenle hastalığa neden olmaz, lakin kâfi bir bağışıklık reaksiyonu oluşturur.
Zayıflatılmış aşı örnekleri:
– MMR (kızamık, kabakulak ve kızamıkçık)
– Varisella (su çiçeği)
Viral Vektör Aşısı
Viral vektörler, aşı yapmak için kullanılan en çağdaş teknolojilerden biridir. Bir bağışıklık reaksiyonu oluşturmak için zararsız olan bir virüsün yahut virüsün bir modülünün değiştirilmiş bir sürümünü kullanarak çalışırlar. Örneğin, COVID-19 virüsünün yüzeyinde bulunan dikenli protein sayesinde, viral vektörler bedenin hastalığı tanımasına ve ona karşı savaşmasına yardımcı olabilir.
Viral vektör aşı örnekleri:
– Oxford – AstraZeneca aşısı (COVID-19)
– Sputnik V (COVID-19)
– Zabdeno / Mvabea Ebola aşısı
Toksoid Aşılar
Toksoid aşılar, kimyasallar yahut ısı kullanılarak zararsız hale getirilmiş inaktive edilmiş bir toksin içerir. Bu, bedenin bir reaksiyon geliştirmesine ve kendini hastalığa karşı müdafaasına müsaade verir.
Toksoid aşı örnekleri:
– Tetanos
– Difteri
– Botulinum
Alt Ünite Aşılar (Rekombinant, Polisakkarit ve Konjugat)
Bu aşı kümesi, patojenin makul bir kısmını kullanarak ve onu bir bağışıklık reaksiyonunu tetiklemek için kullanarak çalışır. Hastalık “ölü” olduğundan ve küçük partiküller kullanıldığından, bu çeşit aşılar bazen başkalarından daha az riskli kabul edilir. Fakat, alıcının bir destek aşısına muhtaçlığı olabilir.
Alt ünite aşı örnekleri:
– Hepatit B
– HPV (İnsan papiloma virüsü)
– Boğmaca
– Pnömokok hastalığı
– Zona hastalığı
RNA Aşıları
RNA yahut mRNA aşıları, bedenimizin bir hastalığa nasıl reaksiyon vereceğini ve onunla nasıl savaşacağını öğretmek için özel olarak tasarlanmıştır. Bu çeşit aşılar daha çağdaş yaklaşımlardır ve Zika ve kuduz üzere hastalıkları amaç alma potansiyeline sahiptir. İnternetteki yanlış bilgilerin bilakis, mRNA aşıları, DNA’nın depolandığı hücrenin çekirdeğine girmediği için DNA’yı değiştirmez.
mRNA aşı örnekleri:
– Pfizer-BioNTech (COVID-19)
– Moderna (COVID-19)
Yukarıda belirtilen tüm aşı cinsleri denenmiş ve test edilmiş, kullanım için onaylanmıştır. Kimileri aşı olarak kullanımlarında daha yeni olsa da, bu onların inançlı olmadığı yahut test edilmediği manasına gelmez.
AŞI HAKKINDA SIKÇA SORULAN SORULAR
İhtiyaç duyduğunuz cevapları almanıza yardımcı olmak için aşılar hakkında en sık sorulan kimi soruları aşağıda süratlice yanıtlayacağız.
– Aşıdan sonra hastalanabilir miyim?
Herhangi bir aşı yahut ilaç için yüzde 100 aktiflik ender olarak verilir. Fakat, ruhsat almak için aşıların işe yaradığının kanıtlanması gerekir. Bununla birlikte, hala hastalanmak mümkündür. Aşı olduktan sonra hastalanabilirsiniz, lakin önemli komplikasyon yahut mevt riskiniz çok daha düşük olur.
– Sağlıklıyım, bedenimin bir virüsle tek başına savaşmasına müsaade veremez miyim?
Olabilir, müsaade verebilirsiniz. Lakin, kendinizi önemli komplikasyonlar ve hatta vefat riskiyle karşı karşıya bırakırsınız. Örneğin menenjit yahut kızamık üzere hastalıkların hayat uzunluğu kalıcı sonuçları olabilir. Aşılama, bağışıklık sisteminizi denetimli bir ortamda enfeksiyonla savaşacak halde geliştirmenize imkan tanır ve bu da sizin için riski azaltır.
– Aşının yan tesirleri güzel bir işaret mi?
Bölgede ağrı, yorgunluk, grip gibisi semptomlar, bunları bir aşıdan sonra yaşadıysanız, “Evet, aşım işe yarıyor” diye düşünebilirsiniz ve bu doğrudur. Yaptırdığınız aşının çalıştığı manasına gelir. Fakat semptomlarınız yahut yan etkileriniz size ne kadar tesirli olduğunu söylemez.
Bir aşının akabinde yan tesir geliştirip geliştirmediğiniz, ne kadar tesirli olduğunun göstergesi değildir. Yani yan tesir olsun ya da olmasın, aşınız işe yarıyor.
– Sürü bağışıklığı işe yarayacak mı?
Evet, sürü bağışıklığı işe yarayacak. Ancak muhtemelen düşündüğünüz üzere değil. Sürü bağışıklığı, şu ya da bu nedenle aşı olamayanları korur. Bunun nedeni düşük bağışıklık yahut alerji vb. olabilir. Yüksek aşı oranları sayesinde virüs yayılamaz ve bu nedenle savunmasız kişi korunmuş olur. Bu, sürü bağışıklığıdır.
Şimdi, diyelim ki aşıyı kimse olmuyor ya da çok az kişi oluyor. Virüs kolaylıkla yayılabilir ve savunmasız kişinin enfekte olma mümkünlüğü daha yüksek hale gelir.
– Aşı pasaportu nedir?
Aşı pasaportu, seyahatinizden evvel makul aşıları yaptırdığınızı gösteren bir doküman yahut kayıttır. Aşı olamayanlara karşı ayrımcı olduğu istikametindeki tenkitlerle karşı karşıya kalsa da, seyahatleri kolaylaştırmak için tasarlanmıştır. Aşı pasaportu (veya aşı kaydı) göstermek, yolcuların karantina ve öteki ek testlerden kaçınmasına yardımcı olabilir.
Koronavirüs aşı pasaportunun uygulamada kullanılıp kullanılmayacağı ise halihazırda sıcak bir tartışma konusu.
– Aşı pasaportları yasal mı?
Aşı pasaportları yasal bir gri alana giriyor ve yüzde 100 yasal olup olmadıkları konusunda bugüne kadar açık bir yasal karşılık yok. Hiç kimse bir kişiyi aşı yapmaya zorlayamazken, muhakkak hizmetlere erişimin kısıtlanması ömür hakkını müdafaa açısından yasal olabilir. Birebir vakitte herkesin sıhhati ile ilgili kararlar alma hakkı vardır. Zorla aşılama, özgürlük hakkını ihlal eder. Bu nedenle şu anda birçok ülke, COVID-19 ile ilgili olarak bir “aşı pasaportu” yahut muadili sunup sunmama problemiyle karşı karşıyadır.
– Aşılar otizme neden olur mu?
Hayır, bu efsane, Dr. Andrew Wakefield’in başkanlık ettiği bir “araştırmadan ” kaynaklanmaktadır. Sırf 12 çocuğu içeren araştırma, yetersiz data ve açıklanmayan mali çıkarlar nedeniyle muharrir tarafından süratli bir formda iptal edildi. Sonuç olarak, Dr. Wakefield’ın tıbbi lisansı iptal edildi. Bu çalışmanın akabinde, otizm ile MMR aşısı ortasında bir temas olup olmadığını belirlemek için öbür çalışmalar daha yapıldı ve hepsi boş çıktı.
