Dünyaca ünlü Nobel Ödüllü ünlü Fransız ekonomist Jean Tirole’ye nazaran, toplumun dijitalleşmesi olgusu 21. yüzyılda yaşanan ekonomik ve toplumsal değişiminin tam merkezinde yer alıyor. Muharrir, “Economics for the Common Good (Kamu faydası için ekonomi)” kitabında da eninde sonunda herkesin hatta sürpriz kurumların bile bu değişime ayak uyduracağı görüşünü savunuyor.
Sosyal medya platformlarının dijital iktisadın yeni gardiyanları olacağını düşünen Tirole, arz-talep istikrarının kesiştiği, alıcı ve satıcıların birbirleriyle etkileşime girdiği piyasanın artık Visa, Sony, Alphabet, Facebook üzere şirketlerin aracılığıyla iki taraflı bir piyasa dönüştüğünü vurguluyor.
İki taraflı piyasalarda aracılar farklı tüketici kümelerinin bir ortaya gelebileceği, irtibat kurabileceği ve etkileşim gerçekleştirebileceği bir ortam (platform) oluşturuyor.
Çeşitli teknoloji şirketlerinden oluşan Libra konsorsiyumu ile “aracılık” misyonunun bir nevi bankalardan alınmak istediği anlaşılıyor ve bu nedenden ötürü da Libra kullanımının klasik piyasa işleyişinde aksaklıklara neden olacağı ve buna devletlerin müdahelesinin gerekli olup olmadığı gündemde.
1,7 milyar kişi klâsik finansal sistemin dışında
Libra projesinin ayrıntılarının açıklandığı “White Paper”a nazaran dünya genelinde 1.7 milyar yetişkinin klasik finansal sistemin dışında yer aldığı ve bunlardan da 1 milyarının telefon kullanıcısı olduğu, yarım milyarının da internet erişimine sahip olduğu vurgusu Facebook’un potansiyel kullanıcı amacı konusunda ipuçları veriyor. Yeniden “White Paper”da “Dünyada, daha az parası olan beşerler finansal hizmetler için daha fazla para ödüyorlar. Sıkıntı kazanılmış gelir, havale ve ATM masrafları nedeniyle azalıyor.” açıklamasıyla da Libra’nın öbür sistemlerden daha ucuz olacağına işaret ediliyor.
Bütün bunların yanında bilhassa Facebook’un dünya çapında 2,4 milyar kullanıcıya sahip olduğu da düşünülürse piyasaya sürülecek Libra’nın, öteki kripto paraların ulaşabileceğinden çok daha fazla şahsa ulaşma imkanına sahip olduğu kestirim edilebilir.
Boğaziçi Üniversitesi Öğretim Üyesi Prof. Dr. Burak Saltoğlu, yaptığı açıklamada, bilhassa gelişmekte olan ülkelerde merkez bankalarıyla koordineli şekilde bu sürecin yönetilmesi gerektiğini ileri sürdü.
“Merkez bankacılığı eskisi üzere olmayacak”
Son yaşanan gelişmelerle birlikte artık merkez bankacılığının eskisi üzere olmayacağına dikkati çeken Saltoğlu, “Merkez bankalarının senyoraj denilen para yaratma ve tutma tesiri giderek kayboluyor. Bankacılık dışı kesim artık finans alanına girmeye başlayacağı için buradaki gelişmeleri izlemek ve ciddiye almak lazım.” diye konuştu.
Saltoğlu, Libra’nın Türkiye üzere ülkelerde “bankacılık işlemleri” için kullanımının daha sonlu olabileceğini belirterek, temel bankacılık faaliyetlerinin izafi olarak kısıtlı olduğu fakat Facebook üzere toplumsal medyanın yaygın olarak kullanıldığı Afrika üzere ülkelerde Libra’ya ilgi gösterilebileceğini kaydetti.
Gelişmekte olan ülkeler bankalarını korumalı
Facebook’un kurucularından Chris Hughes geçtiğimiz günlerde İngiliz Financial Times için kaleme aldığı yazısında Libra’yı önemli bir formda eleştirerek, “Libra’nın orta derecede başarılı olması halinde bile paranın denetiminin büyük kısmının merkez bankalarından Visa, Uber ve Vodafone gibi bu özel şirketlere geçebileceği ikazında bulundu.
Hughes, açıklamasında, bilhassa gelişmekte olan ülkelerin bu bahiste daha dikkatli olması gerektiğini vurgulayarak, “her şeyin Facebook’un planladığı üzere gitmesi durumunda dünyanın en büyük şirketlerinden kimileri, İsviçre’de 10 milyon dolarlık üyelik fiyatına sahip bağımsız bir tertip aracılığıyla bu yeni para ünitesini denetleyecek.” sözlerini kullandı.
Dünyanın dört bir yanındaki hükümetlerin “bekle ve gör” yaklaşımını benimsemeyi göze alamayacağını söyleyen Hughes, G7 kümesi ve IMF ile birlikte Libra projesini gözden geçirmek için bir çalışma kümesi oluşturduğuna dikkati çekti.
Gelişmekte olan ülkelerdeki piyasa düzenleyicilerin, lokal bankaların ve ödeme sürece ağlarının Libra’yı kabul etmesini engelleyerek Facebook’un baskılarını yavaşlatması gerektiğini ileri süren Hughes, ” Şayet, Libra kullanıcısı dijital parayı lokal bir banka hesabına aktaramazsa veya mahallî para ünitesi cinsinden nakit olarak çekemezse, Libra kullanımı yaygınlaşmayacaktır. Bunun kalıcı bir tedbir olması gerekmiyor ancak bu ülkelere Libra kullanımının muhtemel sonuçlarını düşünme ismine vakit kazandırır.” değerlendirmesinde bulundu.
“Facebook Çinli ‘Alipay’e rakip çıkarmaya çalışıyor”
Financial Times’ın baş iktisat yorumcusu Martin Wolf ise, Facebook’un Çinli Alipay’e rakip olabilecek dijital bir ödeme sistemi yaratmaya çalıştığını öne sürüyor.
Yapay zekayla desteklenen enformasyon ihtilalinin bilhassa finans dalını dönüştüreceğine dikkati çeken Wolf, Facebook’un tehlikeli sularda gezdiğini 2020’ye kadar 100 üyeyle yola devam etmesi beklenen “Libra konsorsiyumu”na tıpkı bir banka üzere güvenilebilir mi sorusunun yanıtının güzel verilmesi gerektiğini belirtti.
Wolf, finansal sistemde “güven” ögesinin hayati ehemmiyete sahip olduğuna dikkati çekerek, güvenlik sorunlarıyla sık sık gündeme gelen Facebook, üzerinden oluşturulacak ödeme sisteminin büyük meseleleri da beraberinde getirebileceğini ileri sürdü.
“Faiz ve getiri gelirini ortalarında bölüşecekler”
Bahçeşehir Üniversitesi Blockchain Araştırma Uygulama Merkezi Yöneticisi Dr. Bora Erdamar ise Libra’nın öbür kripto paralardan farklı olarak konsorsiyum blok zinciri olduğunu, Bitcoin’de isteyen herkesin bu blok zincirinin bir kesimi olurken Libra projesinde sadece müsaade verilenlerin ağın bir modülü olduğunu belirtti.
Libra’nın iş modeline de değinen Erdamar, “Bu birliği oluşturan öbür firmalar aslında bankalara nazaran çok daha düşük komiteler alsalar da Libra’nın süreç hacmi sayesinde buradan bir gelir modeli oluşturacaklar. Tıpkı vakitte bu notlarda toplanan bütün paradan faiz yahut getiri gelirini ortalarında bölüşülecekler. Yani bu konsorsiyumu oluşturan firmaların topladıkları gelirleri ortalarında paylaşacakları bir iş modeli aslında bu.” formunda konuştu.
Libra dolarla desteklenecek
Libra’nın bitcoin üzere resen bir bedeli olmayacağına dikkati çeken Erdamar, bedelinin yüzde yüzünün fiat ünitesi ile desteklenecek bir sistem olduğunu anlattı. Erdamar, “Diğer kripto paralarda gördüğümüz fiyat dalgalanmaları Libra’da olmayacak. Tam manasıyla merkeziyetsiz olmaması pahasının market akışına bırakılmaması sebebiyle nedeniyle Libra tam bir blok zinciri olmadığı tarafında tenkitler alıyor.” dedi.
Facebook neden kripto para çıkarıyor?
Facebook’un bir toplumsal medya platformu olmasına karşın kripto para ünitesinde birçok avantajları olduğuna vurgu yapan Erdamar, toplumsal medya devinin en büyük avantajının kripto paraların muvaffakiyete ulaşmada en kıymetli mahzurları olan yaygınlık ve aktiflik üzere özelliklere sahip olması olduğunu belirtti.
Erdamar kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Kripto paraların toplam hacmi şu anda geldiğimiz noktada yaklaşık 300 milyar dolar. Facebook ise yaklaşık 600 milyar dolar kıymetinde. Birebir halde kripto para kullanıcılarının sayısı kabaca 100 milyon. Facebook’un kullanıcı sayısı ise 2 milyardan fazla. Bununla bir arada bu kulanıcıların yaklaşık 600 milyonunun bankalara erişimi olmadığını biliyoruz. Hasebiyle burada Facebook’un bir ödeme sistemi getirmesi bunu da üstelik işbirlikleri ile yapıyor olması onu, yaygınlık ve aktiflik açısından mevcut blok zincir projelerinden daha avantajlı hale getiriyor. Buradaki iş modeli muvaffakiyete ulaşabilecek bir iş modeli üzere gözüküyor.”
Libra’ya güvenebilir miyiz?
Yaygınlık ve aktiflik dışında iki temel zorluk daha olduğuna değinen Erdamar, bunların mevzuat eksikliği ve bu iş üzerine çalışan geliştiricilerin eksikliği olduğunu söyledi.
Facebook’un bu manada çok önemli bir yazılım ordusu olduğuna dikkati çeken Erdamar, toplumsal medya platformunun sahip olduğu lobi gücüyle de devletlerle anlaşarak düzenlemelere takılmayabileceğine vurgu yaptı.
