Tsunami, Japonca’da “liman dalgası” manasına gelen ve okyanus ya da deniz tabanındaki sarsıntılar, volkanik patlamalar, deniz altı heyelanları yahut göktaşı çarpmaları üzere olaylar sonucu oluşan dev dalgalar olarak tanımlanıyor. Bu tabiat olayı, kıyı bölgelerinde büyük yıkımlara ve can kayıplarına yol açabilen yüksek güçlü dalgalarla karakterize ediliyor. Son olarak 30 Temmuz 2025’te Rusya’nın Kamçatka Yarımadası açıklarında meydana gelen 8.8 büyüklüğündeki sarsıntı, Japonya, ABD, Çin, Filipinler, Endonezya, Yeni Zelanda, Meksika, Ekvador ve Peru üzere birçok ülkede tsunami alarmı verilmesine neden oldu. Pekala, Türkiye’de tsunami riski var mı, olur mu? Tsunami nedir, nasıl oluşur?
TSUNAMİ NEDİR VE NASIL OLUŞUR?
Tsunami, ekseriyetle okyanus yahut deniz tabanında meydana gelen ani ve büyük ölçekli hareketlerin su kütlesini yerinden oynatmasıyla oluşur. Japonca “tsu” (liman) ve “nami” (dalga) sözlerinden türeyen tsunami, rüzgar kaynaklı dalgalardan farklı olarak, tüm su kolonunun yer değiştirmesiyle ortaya çıkar. Tsunamilerin oluşumunda en önemli nedenler şunlardır:
Depremler: Okyanus yahut deniz tabanındaki fay sınırlarının kırılması, suyun üst yahut aşağı hareket etmesine neden olarak dev dalgalar oluşturur. Ekseriyetle 6.5 ve üzeri büyüklükteki zelzeleler tsunami riskini artırır. Örneğin, 2004 Endonezya tsunamisi, 9.1 büyüklüğündeki bir zelzeleyle tetiklendi ve 230.000’den fazla insanın hayatını kaybetmesine yol açtı.
Volkanik Patlamalar: Deniz altındaki volkanik aktiviteler, su kütlesinin ani hareketine sebep olabilir.
Deniz Altı Heyelanları: Zelzelelerin tetiklediği toprak kaymaları, suyun yer değiştirmesine yol açarak tsunami oluşturabilir.
Göktaşı Çarpmaları: Az de olsa, büyük göktaşlarının denize düşmesi tsunami dalgalarını tetikleyebilir.
TÜRKİYE’DE TSUNAMİ RİSKİ VAR MI?
Türkiye, 8300 km’den fazla kıyı şeridiyle Marmara, Ege, Akdeniz ve Karadeniz’de tarih boyunca 90’dan fazla tsunami hadisesiyle karşılaştı. Boğaziçi Üniversitesi Kandilli Rasathanesi ve Zelzele Araştırma Enstitüsü (KRDAE) datalarına nazaran, son 3000 yılda bilhassa Marmara Denizi’nde tsunamiler gözlemlendi. Değerli örnekler ortasında:
1509 İstanbul Depremi: 8 büyüklüğündeki sarsıntı, Yenikapı’da 6 metreyi aşan dalgalarla surları aştı.
1894 İstanbul Depremi: Kuvvetli dalgalar İstanbul kıyılarını vurdu, deniz düzeyi evvel alçaldı, akabinde 6 metrelik dalgalar gözlendi.
2020 İzmir Depremi: Seferihisar ve Urla’da tsunami dalgaları bir kişinin boğulmasına ve maddi hasara neden oldu.
Marmara Denizi, derin çukurları ve alüvyon-sediman katmanları nedeniyle tsunami riski taşıyor. İstanbul’da Adalar, Avcılar, Bakırköy, Büyükçekmece üzere ilçeler, tsunami dalgalarının kıyıya ulaşma müddeti açısından yüksek risk altında. Ege’de ise Santorini Adası etrafındaki volkanik aktiviteler ve sarsıntı fırtınaları, Türkiye kıyılarını etkileyebilir. Akdeniz’de Girit ve etrafındaki fay çizgileri da risk oluşturuyor.
Türkiye’de tsunami riskine karşı tedbirler alınıyor. Bodrum’da 2019’dan beri AB takviyeli tsunami ihtar sistemi bulunuyor ve Büyükçekmece, UNESCO’nun Tsunami Hazır Sertifikası’nı alan birinci bölge oldu. Lakin uzmanlar, erken ihtar sistemlerinin geliştirilmesi, tahliye planlarının hazırlanması ve halkın bilinçlendirilmesi gerektiğini vurguluyor.
RUSYA’DAKİ 8.8’LİK ZELZELE VE TSUNAMİ ALARMI
30 Temmuz 2025’te Rusya’nın Kamçatka Yarımadası açıklarında meydana gelen 8.8 büyüklüğündeki sarsıntı, Pasifik Okyanusu’nda geniş çaplı tsunami alarmına yol açtı. ABD Jeoloji Araştırmaları Kurumu (USGS), sarsıntının 19 km derinlikte gerçekleştiğini bildirdi. Sarsıntı sonrası Kamçatka’da 3-4 metrelik dalgalar kaydedilirken, Japonya’da 3 metrelik dalgalar bekleniyor ve yaklaşık 2 milyon kişi tahliye edildi. ABD’de California ve Hawaii’de kıyı bölgeleri boşaltılırken, Çin, Filipinler, Endonezya, Yeni Zelanda, Meksika, Ekvador ve Peru’da da tsunami ikazları yapıldı.
Hawaii Üniversitesi’nden Prof. Helen Janiszewski, depremin tarihin en büyük 10 sarsıntısından biri olduğunu belirtti. Japonya’daki Fukuşima Nükleer Santrali’nde emekçiler tahliye edildi ve birtakım havalimanları süreksiz olarak kapatıldı. Bu olay, tsunamilerin hudut ötesi tesirlerini bir kere daha gözler önüne serdi.
