Sosyal anksiyete bozukluğu yahut toplumsal fobi, bir kişinin daima olarak diğerleriyle etkileşime girme korkusu yaşadığı ruhsal bir durumdur. Bu kaygının mantıksız olduğunu anlasa bile durumu değiştiremez.
Sosyal fobi, hem travmatik tecrübeler nedeniyle hem de genetik yatkınlık nedeniyle gelişebilir. Günümüzde, uzmanların yardımıyla bu rahatsızlıktan kurtulmak hiç de sıkıntı değildir.
Sosyal fobi epeyce yaygın bir hastalıktır. İngiliz bilim insanları tarafından yapılan bir araştırmaya nazaran, Avrupa’daki nüfusun yüzde 3,9 ila 13,7’si toplumsal fobi yaşamaktadır. Buna karşın, epeyce nadiren teşhis edilmektedir. Sosyofobi ekseriyetle öteki bir hastalığın, örneğin anksiyete bozukluğunun semptomlarından biri olarak kendini gösterir ve uzmanlar çoklukla buna bu açıdan bakarlar.
SOSYAL FOBİ NEDİR?
Sosyal fobi, makul durumlarda çabucak hemen herkeste kendini gösteren utangaçlıkla karıştırılmamalıdır. Bu bozuklukta daima olarak ağır endişe ortaya çıkar ve çalışmak, toplu taşıma araçlarını kullanmak ve hatta dışarı çıkmak üzere günlük işlere bile müdahale eder.
Sosyal fobisi olan kimi beşerler için korku sırf muhakkak durumlarda ortaya çıkar. Örneğin, bir çocuk okula sakince yürüyebilir, fakat tahtaya çıkıp yanıt vermekten korkar.
Kimileri ise telefon görüşmeleri, iş görüşmeleri, topluluk önünde konuşma, spor yapma, dans etme, dışarıda yemek yeme, yabancılarla konuşma yahut genel tuvalete gitme üzere durumlardan korkarlar. Kimi bireyler korkutucu bir olaydan çabucak evvel güzel olmayan hisler yaşamaya başlar, kimileri ise birkaç gün hatta haftalar evvel endişe yaşamaya başlayabilir.
Çoğu vakit, toplumsal fobisi olan beşerler dehşetlerini alay, kınama yahut başka insanlardan gelen öteki olumsuz reaksiyonlar kaygısıyla açıklamazlar ve ekseriyetle artan dertlerini keşfetmekten de korkarlar. Ortaya bir kısır döngü çıkar; toplumsal fobi belirtileri gösterme korkusu, toplumsal fobiyi daha çok ağırlaştırır.
Ayrıca bağlantı kurma gücünü kendilerinde bulsalar bile daima korku duymaları bağlantı maharetlerini zedeler. Örneğin gerginlik, duruma uygun yüz tabirleri yahut jestler kullanarak fikirleri net bir formda aktarmaya etmeye mahzur olabilir. Bu ekseriyetle diğerlerini korkutur ve kişinin biriyle arkadaş olma yahut alaka kurma talihini azaltır.
Sosyal fobisi olan şahıslar çoklukla rahatsız edici durumlardan kaçınmanın onları tasadan koruduğunu düşünürler. Lakin bu bu türlü değildir; reddetmek sırf hastalığı ağırlaştırır.
Sosyal fobisi olan hastaların beyin aktivitesi üzerine yapılan araştırmalar, amigdalalarının çok etkin çalıştığını göstermektedir. Beynin bu kısmı, bedeni tehditlerle savaşmak için harekete geçiren kaygı yansılarından sorumludur.
Sonuç, artan kalp suratı, kas gerginliği ve bozulmuş düşünmedir. Gerçek bir tehlike durumunda, bedenin kaynaklarının bu biçimde seferber edilmesi, tehlikeyle savaşmaya yahut basitçe kaçmaya yardımcı olur.
Sağlıklı bir beşerde, amigdalanın çok aktivitesi beynin prefrontal korteksi tarafından engellenir. Misyonu, gerçek bir tehdit olup olmadığını değerlendirmektir. Fakat toplumsal fobisi olan şahıslarda bu sistem olması gerektiği üzere çalışmaz: prefrontal korteks baskılamaz, yalnızca amigdalanın reaksiyonunu arttırır.
SOSYAL FOBİ BELİRTİLERİ
Sosyal fobi, fizikî ve davarnışsal olarak birçok farklı belirtiyle ortaya çıkabilir.
Sosyal fobinin fizikî belirtileri şunlardır:
– Kızarma
– Terleme
– Titreme
– Mide bozukluğu
– Tüm niyetler gitmiş üzere hissetmek
– Duruşu, bakışı yahut sesi tam olarak denetim edememe
– Baş dönmesi
– Mide bulantısı
Sosyal fobinin davranışlar belirtileri ise şunlardır:
– Başka beşerlerle etkileşim gerektiren durumlarda şiddetli kaygı
– Belli toplumsal temaslardan kaçınmak
– Saklılık ve fark edilmeme arzusu
– Kendini utandırma korkusu
– Kaygı nedeniyle işi veya okulu kaçırmak
– Toplumdaki davranışlarının çok eleştirel değerlendirmesi, yanlış tabir yahut bakış için kendini suçlama.
SOSYAL FOBİNİN NEDENLERİ
Modern bilim, başta travmatik bir tecrübe olmak üzere hem dış faktörlerin hem de genetik yatkınlığın toplumsal fobiye yol açabileceğini göstermektedir. Birden fazla vakit, hastalık çocuklukta yahut ergenlikte gelişmeye başlar, fakat 20-25 yıl sonra kendini gösterir.
Sosyal fobi belirtileri ekseriyetle çocuklukta ve birden fazla vakit iki devirde ortaya çıkar: 10 yaşa kadar ve 14 ila 18 yaş ortası. Hastalığın daha da gelişmesi, kişinin etrafına ve ferdî tecrübesine bağlıdır.
Araştırmalara nazaran, toplumsal fobisi olan çocukların, çocuklarında bu hastalığa yakalanma riski yüzde 30-40 daha fazladır. Son deneyler, bozukluğun, serotonin taşınmasından sorumlu olan SLC6A4 genindeki mutasyonlarla bağlantılı olabileceğini göstermektedir.
Sosyal fobinin gelişmesine yol açabilecek travmatik durumlar şunlardır:
– Çocuklukta zorbalık
– Aile kavgaları
– Bir çocuğun terk edilmesi üzere ebeveyn kaybı
– Taciz ve cinsel saldırı
Sosyofobi ekseriyetle utangaç insanlarda gelişir, dış etrafın tesiri altında bu doğal özellik bir hastalığa dönüşebilir. Birtakım araştırmalar, bozukluğu otoriter bir ebeveynlik üslubuna bağlamaktadır. Ebeveynler bir çocuğa çok fazla baskı uyguladığında ve onu sıkı bir formda denetim ettiğinde, bozukluğu geliştirme riskinin arttığı bilinmektedir. Ve tam karşıtı; alakaların duygusal olarak sıcak olarak değerlendirildiği ailelerde, toplumsal fobi geliştirme riski daha düşüktür.
Herhangi bir sorunu olan herkes, tıbbi yardım almak istediğinde korkabilir. Fakat toplumsal fobisi olan beşerler bir psikoloğa gitmekten korkmamalıdır. Bir uzman ona asla ziyan vermez yahut bir anksiyete atağına neden olmaz.
SOSYAL FOBİDEN KURTULMANIN YOLLARI
Sosyal fobi, tedaviye yeterli karşılık verir. Bazen antidepresanlar ve anksiyete ilaçları, anksiyolitikler yardımıyla ilaçla tedavi edilir. Fakat asıl usul bilişsel davranışçı terapidir (BDT).
Sosyal fobinin BDT çerçevesinde tedavi etmenin birçok formülü vardır. En genel haliyle, rastgele birinin çalışması, irrasyonel niyetleri ve bilişsel çarpıklıkları değiştirmeyi ve korku ile başa çıkmayı, onunla başa çıkma yeteneğini geliştirmeyi gayeler.
Ana araç maruz kalma yoludur. Kişi, kaygı verici bir duruma dalar ve bu tasaya dayanmayı, ondan korkmamayı öğrenir. Bu, hastanın derdi azalıncaya kadar gerilimli bir uyarana maruz kalmasıdır. Dereceleri vardır. Tedavi, başa çıkması güç olmayan kolay durumlarla başlar. Vakitle durumlar daha karmaşık hale gelir ve kişi onlara karşı tolerans geliştirir, telaş azalır.
İlk olarak, bir psikolog veya psikoterapist, rahatsız edici durumları hayalinde canlandırmasına yardımcı olur. Daha sonra hasta biraz daha hazırlıklı olduğunda, uzman onu birlikte rahatsız edici bir toplumsal duruma katılmaya davet edebilir.
Bir öteki değerli prosedür ise gevşeme egzersizleridir. Hastaya nefes antrenmanları üzere çeşitli gerilim giderici teknikler öğretilir.
Ayrıca uzmanlar, toplumsal fobisi olan şahısların önyargılarıyla baş etmelerine yardımcı olur. Toplumsal fobisi olan hastalar çoklukla kendilerini endişelendiren bir durumla karşılaştıklarında etraflarındakilere aptal yahut yetersiz görünebileceklerini ya da herkesin yalnızca onlara bakacağını düşünürler. Fakat deneyler, aslında kimsenin onlara bakmadığını yahut onları düşünmediğini gösteriyor.
Bu cins deneyler olarak, bir uzman, hastaya halka açık yerlerde şiir okumasını yahut bir mağazada satış temsilcisiyle konuşmasını önerebilir. Toplumsal fobisi olan birçok insan bir uzmana başvurduğunda, onları rahatsız edici bir şey yapmaya, neredeyse metroda çırılçıplak koşmaya zorlanacağından korkar. Uzmanlar elbette bu cins şeyler istemezler. Usuller, hiçbir durumda bireyde anksiyete atağı oluşturmaz. Bu nedenle bir uzmana başvurmak en makul seçimdir.
