Yarım Ay Nedir?
Yarım Ay, özellikle son zamanlarda Google’ın hazırladığı Doodle video oyunu ile gündeme geldi. Bu oyun, Yarım Ay Yükselişi temasıyla kullanıcılara sunuldu. Yarım Ay, Ay’ın evrelerinden biridir ve son çeyrek ay, sonbahar ekinoksunda en yüksek, ilkbahar ekinoksunda ise en düşük konumda görünür. İşte, Ay’ın evreleri hakkında daha ayrıntılı bilgiler.
Yarım Ay Nedir?
Ay’ın evreleri veya fazları, (genel olarak Dünya’daki) bir gözlemcinin gördüğü Ay’ın aydınlık yüzeyinin, Ay’ın toplam görünür yüzeyine oranını belirtir. Ay, tıpkı Dünya gibi kendi başına ışık vermez. Güneşten aldığı ışığı yansıtarak görünür hale gelir. Bu nedenle, Ay’ın Dünya ve Güneş’e göre konumuna bağlı olarak belli bir kısmı aydınlık, diğer yüzeyi ise karanlık görünür. Ay, hilal, yarımay ve dolunay gibi farklı şekillerde görünür; bu şekillere Ay’ın evreleri (safhaları) denir.
Ay’ın Evreleri
Ay evresi, Ay’ın doğrudan güneş ışığı alan kısmının Dünya’dan bakıldığında görünen şeklidir. Ay, Dünya ile gelgitsel olarak kilitlendiğinden, her zaman aynı yarım küre Dünya’ya bakar. Yaygın kullanımda, dört ana evre bulunmaktadır: yeni ay, ilk çeyrek, dolunay ve son çeyrek; bunun dışında dört küçük evre de vardır: artan hilal, artan kambur, azalan kambur ve azalan hilal. Bir ay, aynı evrede art arda meydana gelen tekrarlar arasındaki zamandır. Ay’ın yörüngesinin eksantrikliği nedeniyle bu süre tamamen sabit değildir ancak ortalama 29,5 gündür.
Ay’ın görünümü (evresi), Ay’ın Dünya etrafındaki ve Dünya’nın Güneş etrafındaki göreceli yörünge konumları değiştikçe bir ay boyunca kademeli olarak değişir. Ay’ın görünen tarafı, Ay’ın yörüngesindeki konumuna bağlı olarak değişen derecelerde güneş ışığı alır ve güneş ışığı alan kısım %0’dan (yeni ayda) neredeyse %100’e (dolunayda) kadar değişir.
Dört ana (birincil veya büyük) ay evresi vardır: yeni ay, ilk dördün, dolunay ve son dördün (Yarım Ay, üçüncü veya son dördün olarak da bilinir). Bu evreler, Ay’ın ekliptik boylamının Güneş’e göre (Dünya’nın merkezinden bakıldığında) sırasıyla 0°, 90°, 180° ve 270° açıda olduğu zaman görülebilir. Bu evrelerin her biri Dünya’nın farklı yerlerinde biraz farklı zamanlarda görülür ve bu nedenle tablo halinde verilen zamanlar her zaman jeosantriktir (Dünya’nın merkezi için hesaplanır).
Ana evreler arasında, aydınlatılmış Ay’ın görünen şeklinin hilal veya kambur olduğu ara evreler de bulunmaktadır. Ortalama olarak, ara evreler bir sinodik ayın dörtte biri veya 7,38 gün sürer. Ay’ın görünür şeklinin yeni aydan dolunaya doğru kalınlaştığı ara evreler için “artma evresi”; dolunaydan yeni aya (veya yeni aydan dolunaya) kadar geçen süre ise yaklaşık 13 gün 22+1/2 saat ile 15 gün 14+1/2 saat arasındadır.
Ay’ın meridyen ve ekliptiğe göre hareketi nedeniyle, Dünya’nın kuzey yarım küresinde:
- Yeni ay, yaz gündönümünde en yüksek, kış gündönümünde ise en düşük seviyede görünür.
- İlk çeyrek ay, ilkbahar ekinoksunda en yüksek, sonbahar ekinoksunda ise en düşük seviyede görünür.
- Dolunay, kış gündönümünde en yüksek, yaz gündönümünde ise en düşük konumda görünür.
- Son çeyrek ay, sonbahar ekinoksunda en yüksek, ilkbahar ekinoksunda ise en düşük konumda görünür.
Batı dışı kültürler farklı sayıda ay evresi kullanabilir; örneğin, geleneksel Hawaii kültüründe toplam 30 evre bulunmaktadır (günde bir). Bu nedenle, Ay’ın evreleri yalnızca astronomik bir fenomen değil, aynı zamanda kültürel ve toplumsal bir olgudur.
